An sinh xã hội là một thuật ngữ được sử dụng khá phổ biến trên thế giới cũng như ở
Việt Nam trong những năm gần đây. Tuy nhiên, khái niệm, bản chất và nội dung của nó
vẫn còn nhiều quan điểm nhận thức khác nhau. Vì vậy, tổ chức hệ thống an sinh xã hội ở
các nước vẫn chưa có sự thống nhất. Theo những tài liệu hiện có thì thuật ngữ “an sinh xã
hội” được sử dụng chính thức lần đầu tiên trong tiêu đề của một đạo luật Mỹ – luật 1935
về an sinh xã hội. Năm 1938, an sinh xã hội lại xuất hiện trong một đạo luật của Niujilan
và năm 1941 đã xuất hiện trong Hiến chương Đại Tây Dương. Khi tổ chức Lao động quốc
tế ra đời và thông qua công ước số 102 về quy phạm an sinh xã hội ngày 25-6-1952 thì
thuật ngữ an sinh xã hội được sử dụng rộng rãi ở các nước trên thế giới.
Trong cuốn “Cẩm nang an sinh xã hội”, ILO đưa ra khái niệm: “An sinh xã hội là sự
bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp
công cộng để chống lại tình cảnh khốn khổ về kinh tế và xã hội gây ra bởi tình trạng bị
ngưng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập do ốm đau, thai sản, thương tật trong lao động,
thất nghiệp, tàn tật, tuổi già và tử vong; sự cung cấp về chăm sóc y tế và các khoản tiền
trợ cấp giúp cho các gia đình đông con”. Trong khái niệm này, 9 lý do làm cho người lao
động bị mất, giảm sút về thu nhập hoặc phát sinh thêm các khoản chi phí cần thiết trong
cuộc sống, thực chất là chín chế độ BHXH mà ngày nay rất nhiều nước trên thế giới đã
thực hiện được và đó cũng được coi là chín nhánh của hệ thống an sinh xã hội lúc bấy
giờ.
Bên cạnh khái niệm mà ILO đưa ra một số nhà khoa học đứng lên trên các góc độ
nghiên cứu khác nhau còn đưa ra các khái niệm khác nhau về an sinh xã hội. Chẳng hạn,
theo H.Beverdidge – một nhà kinh tế và xã hội học người anh cho rằng: “An sinh xã hội là
sự đảm bảo về việc làm khi người ta còn sức làm việc và đảm bảo một lợi tức khi người ta
không còn sức làm việc nữa”. Hay đạo luật về an sinh xã hội của Mỹ năm 1935 lại đưa ra
khái niệm, an sinh xã hội là sự đảm bảo của xã hội, nhằm bảo trợ nhân cách cùng giá trị
của cá nhân, đồng thời tạo lập cho con người một đời sống sung mãn và hữu ích để phát
3
triển tài năng đến tột độ. Trong hiến chương Đại Tây Dương thì cho rằng, an sinh xã hội
là sự đảm bảo thực hiện quyền con người trong hòa bình, được tự do làm ăn, cư trú, di
chuyển, phát triển chính kiến trong khuôn khổ pháp luật, được bảo về và bình đẳng trước
pháp luật được học tập, được làm việc và nghỉ ngơi, có nhà ở, được chăm sóc y tế và đảm
bảo thu nhập để có thể thỏa mãn những nhu cầu thiết yếu.
Theo Ngân hàng Thế giới (WB): ASXH là những biện pháp công cộng nhằm giúp cho
các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng đương đầu và kiềm chế được nguy cơ tác động
đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh thu nhập.
Theo Hiệp hội An sinh quốc tế (ISSA) coi ASXH là thành tố của hệ thống chính sách
công liên quan đến sự bảo đảm an toàn cho tất cả các thành viên xã hội chứ không chỉ có
công nhân. Những vấn đề mà ISSA quan tâm nhiều trong hệ thống ASXH là chăm sóc
sức khoẻ thông qua bảo hiểm y tế; hệ thống BHXH, chăm sóc tuổi già; phòng chống tai
nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; trợ giúp xã hội.
Theo đà phát triển kinh tế xã hội, nội dung của ASXH đã ngày càng được mở rộng và
vì thế mô hình tổ chức hệ thống ASXH ở những nước khác nhau thường có sự khác nhau,
tùy theo hoàn cảnh cụ thể và mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội mà từng nước theo đuổi.
Ngày nay, nội dung của ASXH thường được thể hiện ở các chính sách kinh tế, xã hội,
như: BHXH, cứu trợ xã hội (CTXH) ưu đãi xã hội (ƯĐXH), trợ giúp xã hội (TGXH), các
quỹ dự phòng, xóa đói giảm nghèo Với nội dung được mở rộng này, khái niệm về
ASXH được thế giới nhìn nhận trên một bình diện mới: “ASXH là sự bảo về mà xã hội
cung cấp cho các thành viên trong cộng đồng không may lâm vào hoàn cảnh yếu thế trong
xã hội thông qua các biện pháp phân phối tiền bạc và dịch vụ xã hội”.