1. Tính cấp thiết của đềtài Đạo đức là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng, của ý thức xã hội, một mặt bịquy định bởi cở sở hạ tầng, tồn tại xã hội; mặt khác nó cũng có tính độc lập tương đối và tác động trởlại đối với cơsởhạtầng, tồn tại xã hội. Khi cơsởhạtầng thay đổi, nền tảng kinh tếthay đổi, đạo đức xã hội cũng phải thay đổi theo cho phù hợp và tác động tích cực thúc đẩy phát triển kinh tế. Kinh tếthịtrường với những đặc trưng riêng của nó đã tác động mạnh mẽ đến đạo đức xã hội và ngược lại, đểphát triển nền kinh tếthịtrường rất cần xây dựng củng cố, phát triển những chuẩn mực đạo đức truyền thống trên cơ sởmới và bổsung những chuẩn mực đạo đức phù hợp. Trong quá trình chuyển đổi từnền kinh tếkếhoạch hóa tập trung sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, hoạt động theo cơchếthịtrường, có sựquản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủnghĩa ởViệt Nam, cùng với những nỗlực đầu tưhuy động vốn, tri thức, một yếu tốkhông kém phần quan trọng thúc đẩy kinh tếphát triển là vấn đề đạo đức. Đặc biệt là vấn đề xây dựng đạo đức của thanh niên, bởi vì, thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, nguồn lực mạnh mẽthúc đẩy sựphát triển của xã hội, là người chủcủa đất nước quyết định sựthành bại của công cuộc phát triển kinh tế đất nước hiện tại và tương lai. Nghịquyết 25-NQ/TW, Hội nghịlần thứbảy Ban Chấp hành Trung ương (khóa X), về“Tăng cường sựlãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” đã khẳng định: “Thanh niên là rường cột của nước nhà, là chủnhân của đất nước, tương lai của dân tộc, lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệTổ quốc, một trong những nhân tốquyết định sựthành bại của sựnghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tếvà xây dựng chủnghĩa xã 2 hội. Thanh niên được đặt ởvịtrí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tốvà nguồn lực con người. Chăm lo, phát triển thanh niên vừa là mục tiêu, vừa là động lực đảm bảo cho sự ổn định và phát triển vững bền của đất nước” [27,41]. Với tầm quan trọng đó, thanh niên cần được quan tâm chăm lo, bồi dưỡng, giáo dục thành lớp người “vừa hồng, vừa chuyên” theo tư tưởng HồChí Minh. Hơn nữa, so với thếhệtrung niên và thiếu niên nhi đồng, thanh niên Việt Nam hiện nay là lớp người chịu tác động mạnh mẽnhất từ điều kiện kinh tếthịtrường. Bởi vì, họlà những người sinh ra và lớn lên trong thời kỳ ởViệt Nam bắt đầu xây dựng kinh tếthịtrường định hướng xã hội chủnghĩa. Đồng thời, hoạt động học tập, làm việc, sinh hoạt của thanh niên tiếp xúc trực tiếp với điều kiện kinh tếthịtrường hơn thiếu niên nhi đồng. Đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi và những biểu hiện có tính chất đặc thù trong đạo đức của thanh niên cũng làm cho việc hình thành đạo đức của họchịu sựtác động của kinh tếthị trường nhiều hơn so với các thếhệkhác. Thực tế ởViệt Nam hiện nay, tình trạng suy thoái đạo đức diễn ra ngày càng gây gắt hơn, nhất là đối với thanh niên. Nghịquyết 25-NQ/TW, Hội nghịlần thứbảy Ban Chấp hành Trung ương (khóa X) đã đánh giá: “một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, ít quan tâm đến tình hình đất nước, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, xa rời truyền thống văn hóa của dân tộc tình trạng tội phạm và tệnạn xã hội trong thanh niên đang gia tăng và diễn biến ngày càng phức tạp.” [27,21]. Các hành vi lệch chuẩn, đặc biệt là những hành vi vi phạm pháp luật của thanh niên có xu hướng ngày càng gia tăng. Một sốhành vi vi phạm pháp luật của thanh niên được đềcập tới như: vi phạm luật giao thông, đua xe trái phép, bạo lực trong nhà trường, thiếu tôn sưtrọng đạo, cùng với một sốhành vi lệch chuẩn về đạo đức khác là: sống hưởng thụ, coi nặng giá trịvật chất, đồng tiền, trụy lạc sa 3 đọa, nghiện ngập, xa hoa, lãng phí, lười lao động, thờ ơvô cảm, vịkỷ . Với vai trò đặc biệt quan trọng của thanh niên, nếu đểtình trạng suy thoái đạo đức của thanh niên kéo dài và trởthành hiện tượng phổbiến trong xã hội sẽdẫn đến hậu quảkhôn lường. Trong thời gian qua, nhiều hội thảo, công trình khoa học bàn đến vấn đềnày, góp phần khá tích cực vào việc xây dựng đạo đức của thanh niên trong điều kiện mới. Tuy nhiên, đạo đức của thanh niên vẫn còn những hạn chếnhất định, chưa đáp ứng tốt yêu cầu phát triển nền kinh tếthịtrường định hướng xã hội chủnghĩa ởnước ta hiện nay. Vì vậy, xây dựng đạo đức của thanh niên là vấn đề đặt ra cho công tác nghiên cứu lý luận và công tác giáo dục đạo đức hiện nay. Đó là lý do tôi chọn “Xây dựng đạo đức của thanh niên Việt Nam trong nền kinh tếthịtrường định hướng xã hội chủnghĩa” làm đề tài luận án tiến sĩtriết học. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đềtài Trong những năm gần đây, đạo đức và đạo đức của thanh niên trong nền kinh tếthịtrường là vấn đềthu hút sựquan tâm của nhiều nhà lý luận thể hiện trong nhiều công trình trong và ngoài nước. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc đã bàn về đạo đức trong điều kiện kinh tếthịtrường khá sớm, các quan điểm này được tập hợp trong cuốn sách “Những vấn đề đạo đức trong điều kiện nền kinh tếthịtrường – Từgóc nhìn của các nhà khoa học Trung Quốc”do Viện Thông tin khoa học xã hội thuộc Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia dịch thuật (Thông tin khoa học xã hội – chuyên đề, 1996). Có nhiều ý kiến khác nhau vềquan hệgiữa đạo đức và kinh tếthịtrường nói chung và kinh tếthịtrường xã hội chủnghĩa mang màu sắc Trung Quốc nói riêng. Một sốtác giảcho rằng, đạo đức và kinh tếthịtrường độc lập nhau, không thểcó đạo đức trong kinh tếthịtrường. Sốkhác quan niệm kinh tếthịtrường có tác dụng tích cực đối với đạo đức, 4 nâng cao trình độ đạo đức của xã hội, nguyên nhân của sựsuy thoái đạo đức hiện nay là do kết quảchế độxã hội, truyền thống văn hóa Trung Quốc chưa thích hợp với sựphát triển kinh tếthịtrường. Sốcòn lại cho rằng tác động của kinh tếthịtrường đối với luân lý, đạo đức xã hội có tính hai mặt: tích cực và tiêu cực. Ngoài ra, họcòn bàn vềvấn đềtái lập luân lý của kinh tếthịtrường là từbên trong hay từbên ngoài và vấn đềtrong quá trình chuyển sang kinh tế thịtrường có diễn ra sựtái lập luân lý và đạo đức xã hội hay không. Nhìn chung các quan điểm trình bày, phân tích sâu sắc và tranh luận, phản biện trên tinh thần khoa học đã làm rõ những khía cạnh khác nhau của đạo đức trong nền kinh tếthịtrường và nêu những phương hướng cho việc xây dựng đạo đức trong điều kiện mới. Riêng đối với công tác giáo dục đạo đức của thanh niên rất được quan tâm, thểhiện trong giáo trình dùng cho thanh niên sinh viên trong các trường đại học Trung Quốc:“Tu dưỡng đạo đức tưtưởng”của La Quốc Kiệt (do Vụ Công tác chính trị- BộGiáo dục và Đào tạo kết hợp với Nhà xuất bản Chính trịquốc gia dịch và xuất bản năm 2003). Giáo trình này nêu khá đầy đủcác nội dung cần thiết đểgiáo dục đạo đức cho thanh niên như: sứmệnh lịch sử của thanh niên, mục tiêu lý tưởng vì sựnghiệp hiện đại hóa xã hội; định hướng cho thanh niên giải quyết đúng đắn quan hệtình bạn, tình yêu; phân tích những phẩm chất mà sinh viên cần rèn luyện như: hiếu kính cha mẹ, cần lao tiết kiệm, đoàn kết hòa mục, lập chí cần cù học tập, khiêm tốn, kỷluật với mình, khoan dung với người, giữchữtín, công bằng vô tư. Giáo trình cũng nêu sựphát triển của trình độ đạo đức tưtưởng của cá thểlà sựthống nhất tri, hành, ý hành, tức là tri thức tình cảm, ý chí hành động. Đây là một tài liệu hay trong việc nghiên cứu về đạo đức và viết giáo trình cho thanh niên Việt Nam nói chung và sinh viên nói riêng. ỞViệt Nam trong giai đoạn chuyển đổi từcơchếkếhoạch hoạch hóa tập trung sang nền kinh tếthịtrường định hướng xã hội chủnghĩa, sựbiến đổi 5 các giá trị, sựsuy thoái đạo đức, nhất là đạo đức của thanh niên ngày càng nghiêm trọng, nhiều công trình khoa học đã nghiên cứu giải quyết vấn đềnày. Trong đó, đềtài nghiên cứu KHXH_04.03: “Xây dựng lối sống, đạo đức và chuẩn mực giá trịxã hội mới trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tếthịtrường theo định hướng xã hội chủnghĩa”do Huỳnh Khái Vinh làm chủnhiệm (thuộc chương trình khoa học công nghệcấp Nhà nước KHXH_04, Hà Nội, 2000) là đềtài nghiên cứu khá toàn diện có tính hệ thống những vấn đềlý luận vềlối sống, đạo đức và chuẩn giá trịxã hội, phân tích sựtác động của các nhân tốchính trị, kinh tế, xã hội và xu hướng chuyển đổi lối sống, đạo đức, chuẩn giá trịxã hội; từ đó nêu phương hướng, quan điểm chỉ đạo và giải pháp xây dựng lối sống, đạo đức và chuẩn mực giá trịxã hội mới trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tếthị trường theo định hướng xã hội chủnghĩa