1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Trong bối cảnh hội nhập kinhtế quốc tế ngày càng sâurộng, đặc biệt là sự
kiện Việt Nam đã kết thúc đàm phán song phương với 28 nước thành viên, mở ra một
tương lai sáng lạn của tiến trình gia nhập Tổ chức Thương Mại Thế giới (WTO). Hòa
chung vận hội và thách thức mới, các doanh nghiệp ở ViệtNam đã và đang có những
bước đi chủ động, chuẩn bị hành trang cần thiết để đứng vững trên thương trường
quốc tế. Nhiều năm qua, các doanh nghiệp đã nhận thức rõ việc đổi mới kỷ thuật,
thiết bị – công nghệ, tiết giảm chi phí nguyên nhiên vật liệu, nâng cao trình độ của
đội ngũ lao động là những việc làm hết sức thiết thực.
Để thực hiện được mục tiêutrên, một trong những nguồn lực cần có là vốn.
Trong điều kiện kinh doanh ngày càng khó khăn, lợi nhuậngiữ lại không đủ đáp ứng
nhu cầu vốn cho tái sản xuất và đầu tư thì doanh nghiệp phải nghĩđến các hình thức
huy động vốn trênthị trường. Tuy nhiên, phần lớn các doanh nghiệp ởViệt Nam hiện
nay đều sử dụng hình thức tài trợ vốn nợ bằng cách vay ngân hàng mà quên rằng
phát hành trái phiếu cũng là một cách huy động vốn nợ vớinhiều tiện ích.
Mặt khác, kể từ sau khủng hoảng tài chính tiền tệ năm 1997 xảy ra ở châu Á,
nhiều nghiên cứu đã đi sâu tìm hiểu nguyên nhân và rút ra bài học kinh nghiệm từ
cuộc khủng hoảng là phải san sẻ bớt gánh nặng từ hệ thống ngân hàng sang cho thị
trường trái phiếu công ty. Từ đó, đặt ra yêu cầu phải phát triển thị trường này đủ điều
kiện để có thể thực hiện chức năng tài trợ vốn nợ cho các doanh nghiệp một cách
hiệu quả.
Ở thời điểm hiện tại, thị trường chứng khoán Việt Nam đang trên đà phát triển
tiến tới phù hợp với cơ chế kinh tế thị trường và thông lệ quốc tế, số lượng các doanh
nghiệp cổ phần ngày càng tăng, việc mua bán cổ phiếu ở thị trường thứ cấp diễn ra
sôi động, thúc đẩy các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế quan tâm đến
kênh huy động vốn trên thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các
doanh nghiệp hầu như chỉ quan tâm đến phát hành cổ phiếu mà quên rằng phát hành
trái phiếu cũng là một kênh huy động vốn trung dài hạnphục vụ cho nhu cầu đầu tư
phát triển. Việc huy động vốn nợ qua ngân hàng đã có những hạn chế nhất định như
tạo áp lực trả nợ cho doanh nghiệp trong giai đoạn đầu tưban đầu trong khi phát hành
trái phiếu như một khoản vay có thời gian đáo hạn khádài, rủi ro của doanh nghiệp
được chia sẻ cho nhiều nhà đầu tư.
Phát hành trái phiếu đối với nhiều doanh nghiệp trên thế giới là phổ biến, ở
trong nước cũng đã có một số công ty pháthành trái phiếu khá thành công như Tổng
Công ty Dầu Khí Việt Nam, Tổng Công ty Điện Lực Việt Nam (EVN) , Ngân hàng
Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam
(Vietcombank) , nhưng với phần lớn các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp vừa và
nhỏ, phát hành trái phiếu vẫn còn là việc làm mới mẻ, nguyên nhân dothị trường trái
phiếu doanh nghiệp chưa phát triển, khung pháp lý chưa hoàn chỉnh, cơ sở hạ tầng
của thị trường còn yếu kém, thiếu đường cong lãi suất chuẩn, đội ngũ lãnh đạo doanh
nghiệp và nhà đầu tư còn non kém kiến thức về chứng khoán nóichung và trái phiếu
doanh nghiệp nói riêng.
Nhằm khuyến khích các doanh nghiệp đa dạng hóa hình thứchuy động vốn
trung dài hạn, tạo độ an toàn cho nền tàichính quốc gia, phù hợp với chủ trương của
Chính phủ và xu hướng chung của nền kinh tế, tác giả đã mạnh dạn nghiên cứu đề
tài:
“Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam”
2. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN
Đề tài đóng góp về mặt thay đổi nhận thức trong công táchuy động vốn đầu tư
phát triển của các doanh nghiệp ở Việt Nam, giúp các doanh nghiệp cởi mở và mạnh
dạn hơn khi tham gia thị trường chứng khoán.
Ở góc độ vĩ mô, việc vậndụng các kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần
phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam. Ở góc độ vi mô, doanh
nghiệp vận dụng những nghiên cứu của đề tài phụcvụ công tác huy động vốn qua
kênh phát hành trái phiếu, không những giúp doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn về vốn
đầu tư trung dài hạn, mà còn giúp doanh nghiệp có quan điểm đúng đắn hơn về lợi
ích từ việc huy động vốn thông qua thị trường chứng khoán, đó là một trong những
việc cần làm để tiến tới hộinhập kinh tế quốc tế.
3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Vấn đề trọng tâm mà đề tàimuốn giải quyết là trên cơsở xem xét thực trạng,
phân tích những mặt tồn tại, tìmhiểu nguyên nhân,những cơ hội và thách thức trong
hiện tại để đưa ra các giải pháp phù hợp hướng đến việc phát triển thị trường trái
phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam. Thông qua đó, khuyến khích các doanh nghiệp nâng
cao nhận thức, thay đổi quanđiểm, xem phát hành trái phiếu là một công cụ huy
động vốn nợ thay cho hình thức vay vốn ngân hàng, góp phần san sẻ gánh nặng rủi ro
từ hệ thống ngân hàng sang cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp,tạo sự phát triển
bền vững cho nền kinh tế đất nước.
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu của đề tài tập trung các vấn đề liên quan đến thực trạng
hoạt động của thị trường sơ cấp (thị trường phát hành) lẫn thị trường thứ cấp (thị
trường giao dịch) trái phiếu doanh nghiệp và những giải pháp phát triển cả hai loại thị
trường này.
Phạm vi nghiên cứu : hoạt động của thị trường trái phiếudoanh nghiệp ở Việt
Nam từ năm 2000 đến nay.
Về nội dung, đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở pháp lý cho sự hình thành thị
trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam, tình hình hoạt động của thị trường trái
phiếu trong thời gian qua. Cuối cùng, đề xuất một số giải pháp để phát triển thị
trường trái phiếu doanhnghiệp ở Việt Nam trong thời gian tới.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Bên cạnh việc vận dụng lý thuyết các môn học Tàichính doanh nghiệp, Đầu
tư tài chính làm nền tảng lý luận, đề tàisử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thông
qua các kênh thông tin đại chúng, các tham luận; đề tài kế thừa có chọn lọc các tài
liệu khoa học, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ; dùng phương pháp thống kê lịch sử và
phương pháp tổng hợp để đánh giá tình hình hoạt động của thị trường trái phiếu
doanh nghiệp trong thời gian qua; vận dụng kinh nghiệm của các nước làm cơ sở đề
xuất các giải pháp phù hợp, nhằm thúc đẩy thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt
Nam vận động và phát triển.
Nội dung nghiên cứu của đề tài được chia thành ba chương :
Chương I: Nội dung cơ bản về thị trường trái phiếu công ty. Chương này đề
cập những vấn đề lý luận về trái phiếu công ty và thị trường trái phiếucông ty nói
chung.
Chương II: Thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam. Trong chương
này, đề tài nêu lên thực trạng thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam trong
thời gian qua, phân tích và đưa ra các nguyên nhân dẫn đến tình trạng kém phát triển
của thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam.
Chương III: Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam. Trên
cơ sở nguyên nhân dẫn đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp kém phát triển cùng
với cơ hội, thách thức trong bối cảnh hiện nay, đề tài đưa ra một số giải pháp phát
triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam.
Ở chương II và chương III, đề tài sử dụng cụm từ “trái phiếu doanh nghiệp”
thay vì “trái phiếu công ty” để phù hợp với từ ngữ hiện sử dụng trong các văn bản
pháp lý tại Việt Nam, theo đó trái phiếu doanhnghiệp được hiểu là trái phiếu của các
loại hình công ty (kể cả doanh nghiệp có vốn đầutư nước ngoài) đang hoạt động theo
pháp luật Việt Nam.