NGHỆ THUẬT CHƠI CHỮ TRONG CÂU ĐỐ DÂN GIAN
NGƯỜI VIỆT
Trương Chí Hùng
TÓM TẮT
Đề tại tập trung nghiên cứu nghệ thuật chơi chữ trong câu đố dân gian người Việt. Trên
cơ sở đó, chúng tôi tiến hành so sánh với chơi chữ trong ca dao dân ca và trong văn học viết. Qua
quá trình khảo sát, chúng tôi nhận thấy chơi chữ trong câu đố dân gian người Việt vận dụng hầu
hết các tiềm năng ngôn ngữ đồng thời vận dụng linh hoạt các phương thức chơi chữ dựa vào cứ
liệu ngoài văn bản (cứ liệu văn học). Về mục đích, chơi chữ trong câu đố chỉ nhằm một mục
đích cuối cùng là làm ẩn đi vật đố, đánh lạc hướng tư duy, suy luận logic của đối tượng
giải đố. Tuy nhiên, ở một góc độ khác, có thể xem chơi chữ trong câu đố là một cách thức
thể hiện ý thức thẩm mỹ cộng đồng, sự tôn trọng vốn ngôn ngữ tiếng Việt. Đồng thời, qua
chơi chữ trong câu đố phần nào cho ta thấy rõ hơn tính dí dỏm, óc khôi hài của các tác giả
dân gian. Đóng góp của nghệ thuật chơi chữ đã phần nào tạo nên tính hấp dẫn, thú vị,
chất trí tuệ cho câu đố dân gian.
ABSTRACT
This research focuses on the the art of word play in Vietnamese’s folk puzzles. Basing on
that, we carry out a comparition between Vietnamese’s folk puzzles and that in folks songs, folk
poems and written literature. Through the survey, we notice that Vietnamese folk puzzles use
amost all of the language’s potential as well as make flexible use of word-play techniques which
are based on text-external data (literature data). On one hand, word play in puzzles only aims at
hiding the target of the puzzle or distract people’s logical thought. On the other hand, word play is
also considered a way of expressing aesthetic sense or respect of Vietnamese language. At the
same time, we can have a clearer look at folk authors’ sense of humor. The contribution of word
play art, in certain extent, forms and increases the interest and intelligence to folk puzzles.
1 – ĐẶT VẤN ĐỀ:
Trong kho tàng văn học dân gian người Việt, câu đố dân gian chiếm số lượng khá lớn. Nó
phản ánh một cách phong phú thế giới quan cũng như những nhận thức của nhân dân về các hiện
tượng tự nhiên, xã hội. Ngoài ra, chúng tôi nhận thấy một bộ phận khá lớn câu đố có sử dụng
nghệ thuật chơi chữ. Thiết nghĩ, việc khảo sát, giải mã đặc trưng của nghệ thuật chơi chữ trong
câu đố dân gian chắc hẳn có ý nghĩa trực tiếp đến quá trình tiếp cận, khám phá cái hay, cái đẹp
của thể loại Folklore này. Chính vì vậy, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Nghệ thuật chơi chữ
trong câu đố dân gian người Việt”.
2 – MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:
– Thứ nhất, tiếp tục làm sáng tỏ các vấn đề liên quan đến khái niệm về câu đố dân gian
người Việt cũng như các khái niệm đề cập đến nghệ thuật chơi chữ.
– Thứ hai, tiến hành tập hợp những câu đố dân gian có sử dụng nghệ thuật chơi chữ trong
kho tàng câu đố dân gian người Việt thành bảng phụ lục. Phân loại, khảo sát những kiểu dạng
chơi chữ một cách hệ thống.
– Thứ ba, tiến hành so sánh về đặc trưng, kiểu dạng chơi chữ trong câu đố dân gian người
Việt với đặc trưng, kiểu dạng chơi chữ trong văn học viết để từ đó có những đúc kết, những nhận
định khoa học về đối tượng nghiên cứu.