1. Tính cấp thiết của đề tài Thời đại thông tin, bùng nổ thông tin, xa lộ thông tin, đó là những khái niệm còn khá mới nhưng chứng tỏ sức mạnh của thông tin trong đời sống xã hội quốc gia và quốc tế hiện nay. Xã hội càng phát triển, yêu cầu thông tin càng đa dạng, phong phú và ngược lại, sự phát triển của thông tin thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Trong thời đại hiện nay với xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa mỗi quốc gia muốn phát triển phải khai thác được các quan hệ giao lưu quốc tế. Thông tin chính là chiếc cầu nối trong sự giao lưu giữa các quốc gia, là phương tiện giúp cho sự hiểu biết lẫn nhau giữa các cộng đồng, là nguồn lực để phát triển đất nước. Theo đó, thông tin đối ngoại đã trở thành một trong những công cụ quan trọng, phổ biến được sử dụng trong quan hệ quốc tế và có ảnh hưởng lớn đến các hoạt động đối ngoại của mọi quốc gia trên thế giới. Thành công hay thất bại trong việc thực hiện chính sách đối ngoại một phần tùy thuộc vào khả năng chiếm được lợi thế thông tin hay không. Thông tin đối ngoại là một mảng công việc rất quan trọng trong công tác đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Đó là cầu nối, phương tiện mở rộng giao lưu, hiểu biết giữa Việt Nam với các nước. Làm tốt công tác thông tin tuyên truyền đối ngoại sẽ giúp các bạn bè quốc tế tiếp cận tình hình một cách chính xác, giúp họ hiểu đúng về đất nước, con người Việt Nam. Qua đó, phục vụ chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ và hội nhập kinh tế quốc tế của ta, thu hút các nguồn lực bên ngoài như vốn, công nghệ, du lịch phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, góp phần vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đồng thời, sẽ làm hạn chế những thông tin sai lệch, bịa đặt về Việt Nam và ngăn chặn âm mưu “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng – văn hóa và các hoạt động phá hoại an ninh quốc gia của các phần tử chống đối. Ngay từ những năm đầu thập niên 90, công tác thông tin đối ngoại đã được triển khai tích cực và đạt được những thành tựu nhất định, tuy nhiên vẫn còn những hạn chế. Những năm gần đây và thời gian tới, tình hình thế giới và trong nước chuyển biến sâu sắc, toàn cầu hóa, khu vực hóa ngày càng phát triển mạnh mẽ, thông tin đối ngoại có nhiều thuận lợi nhưng cũng bộc lộ nhiều thách thức. Trước tình hình ấy, làm thế nào để góp phần thực hiện nhiệm vụ của Đảng đặt ra cho lĩnh vực đối ngoại là “tạo điều kiện thuận lợi nhất cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”; đồng thời góp phần vào cuộc đấu tranh tư tưởng, phát triển nền văn hóa truyền thống của dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới khi mở rộng giao lưu quốc tế – đó là yêu cầu và nhiệm vụ mới đối với công tác thông tin đối ngoại. Chính vì vậy, việc đánh giá, tổng kết công tác thông tin đối ngoại thời gian qua là rất cần thiết. Từ đó đưa ra các giải pháp nâng cao chất lượng thông tin đối ngoại, nghiên cứu và xây dựng chiến lược triển khai có hiệu quả công tác thông tin đối ngoại. Với suy nghĩ đó, tôi chọn đề tài: “Công tác thông tin đối ngoại của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới” làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài và nguồn tài liệu Ở nước ta những năm gần đây, công tác thông tin đối ngoại đã được giới học giả, các cấp, các ngành quan tâm, nghiên cứu nhiều hơn. Tại các buổi hội thảo, hội nghị tổng kết, đánh giá về hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước, công tác thông tin tuyên truyền đối ngoại đã được đưa ra bàn luận và phân tích sâu ở các khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, đây là chủ đề còn khá mới đối với các sinh viên, học viên cao học ngành quan hệ quốc tế. Về các công trình đã công bố, có thể kể đến tác phẩm Báo chí và ngoại giao (Dương Văn Quảng) là cuốn sách bàn trực tiếp đến vai trò của truyền thông đối với công tác đối ngoại. Một số cuốn sách khác như Cơ sở lý luận báo chí, truyền thông đại chúng (Tạ Ngọc Tấn), Quản lý và phát triển báo chí, Báo chí truyền thông và kinh tế, văn hóa -xã hội (Lê Thanh Bình), Báo chí với sự nghiệp đổi mới ngày nay (Ngọc Đán) phân tích vai trò và nghiệp vụ báo chí là tài liệu tham khảo rất quan trọng khi nghiên cứu sâu vào lĩnh vực thông tin. Các cuốn sách nước ngoài đã dịch như Bùng nổ thông tin (Breton Philipe, Serge Proul), Sức mạnh của truyền thông (Michael Schudson) hoặc cuốn The Press and Foreign policy (Cohen) đã đề cập đến vấn đề cơ bản của thông tin và thông tin trong ngoại giao. Luận văn tham khảo và khai thác một số nguồn tài liệu chủ yếu sau: – Các văn kiện Đại hội Đảng. – Các văn bản pháp quy như Hiến pháp, Luật báo chí. – Thông tư, nghị định, chỉ thị của Trung ương Đảng và Chính phủ. – Các bài diễn văn, báo cáo tổng kết, tài liệu của các Bộ, Ban, ngành tham gia làm công tác thông tin đối ngoại như Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Bộ Ngoại giao, Bộ Văn hóa, Du lịch và Thể thao – Các tham luận hội nghị, tạp chí, bài báo, trang thông tin điện tử có liên quan đến đề tài Việc nghiên cứu đề tài này sẽ góp phần tìm hiểu, tiếp cận, nắm bắt và sử dụng công cụ thông tin trong hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước. 3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài * Mục đích Mục đích của đề tài là phác họa tình hình và bước đầu đánh giá về công tác thông tin đối ngoại, nêu bật vai trò của công tác thông tin đối ngoại như là một kênh quan trọng, một công cụ đắc lực trong các hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước, qua đó nêu lên một vài giải pháp để phát huy hơn nữa vai trò của công tác thông tin đối ngoại. * Nhiệm vụ Để thực hiện nhiệm vụ trên, luận văn có nhiệm vụ: – Phân tích cơ sở lý luận về công tác thông tin đối ngoại. – Thông qua việc phác họa những hoạt động chính trong công tác thông tin đối ngoại của ta trong thời kỳ đổi mới, nêu lên những thành tựu và hạn chế. – Đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thông tin đối ngoại trước yêu cầu của tình hình mới. Kết quả nghiên cứu công tác thông tin đối ngoại sẽ góp phần thiết thực vào việc triển khai chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta nhằm giới thiệu hình ảnh của Việt Nam ra bên ngoài cũng như đấu tranh dư luận chống lại những luận điệu của các thế lực phản động, phát huy ảnh hưởng của Việt Nam trên trường quốc tế, góp phần thành công trên mặt trận đối ngoại nói chung. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn * Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động thông tin đối ngoại của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới thông qua việc triển khai và hoạt động của các ban Đảng, các cơ quan nhà nước và toàn xã hội: các lực lượng chuyên trách chỉ đạo, lực lượng thực hiện, lực lượng hỗ trợ * Phạm vi nghiên cứu Trong giới hạn của mình, luận văn tập trung phân tích công tác thông tin đối ngoại trong những năm đất nước tiến hành sự nghiệp đổi mới, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế từ 1986 đến nay. Để có cái nhìn xuyên suốt, luận văn có nhắc khái quát công tác thông tin đối ngoại thời kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận của luận văn được dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước về công tác thông tin đối ngoại. Luận văn vận dụng phương pháp nghiên cứu quốc tế, nghiên cứu khoa học xã hội, kết hợp tổng kết thực tiến, phân tích, thống kê 6. Đóng góp mới về khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận văn Trên cơ sở phân tích một cách có hệ thống, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước cùng những hoạt động của các lực lượng tham gia công tác thông tin đối ngoại từ năm 1986 đến nay, luận văn cố gắng làm rõ thành tựu và hạn chế trong công tác thông tin đối ngoại của ta thời kỳ đổi mới, từ đó nêu một vài giải pháp để phát huy công tác này trong thực tiễn. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần hệ thống hóa hoạt động thông tin đối ngoại của nước ta để từ đó rút ra một số kinh nghiệm phục vụ thiết thực đường lối đối ngoại rộng mở và hội nhập quốc tế. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ làm công tác thông tin đối ngoại, cho sinh viên, học viên. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Nhận thức chung về công tác thông tin đối ngoại và hoạt động thông tin đối ngoại ở nước ta trước thời kỳ đổi mới. Chương 2: Công tác thông tin đối ngoại của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới Chương 3: Những giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thông tin đối ngoại trong tình hình mới.