Đấu thầu xây lắp bao gồm nhiều hình thức khác nhau: đấu thầu rộng rãi, đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu, mua sắm trực tiếp, chào hàng cạnh tranh, tự thực hiện; hoặc được phân chia thành đấu thầu trong nước và đấu thầu quốc tế. Trong những hình thức này, đáng lưu ý có những hình thức không có cạnh tranh trong đấu thầu như: chỉ định thầu, mua sắm trực tiếp, tự thực hiện; có những hình thức có cạnh tranh nhưng bị hạn chế số lượng chủ thể tham gia, không bảo đảm quyền tự do cạnh tranh như: đấu thầu hạn chế, chào hàng cạnh tranh, đấu thầu trong nước. Theo Luật mẫu của UNCITRAL, để bảo đảm tự do cạnh tranh, bình đẳng trong đấu thầu, “các nhà thầu được phép tham gia đấu thầu mà không liên quan đến quốc tịch, trừ trường hợp bên mời thầu quyết định để hạn chế trên cơ sở quốc tịch dựa theo quy định mua sắm của pháp luật nước này. Trừ trường hợp đấu thầu hạn chế theo quy định của luật quốc gia, bên mời thầu có trách nhiệm không đưa ra yêu cầu nhằm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu hoặc phân biệt đối xử sự tham gia của nhà thầu. Bên mời thầu khi áp dụng đấu thầu hạn chế phải tuyên bố công khai và có trách nhiệm giải thích rõ lỹ do hạn chế này”27. Các trường hợp tổ chức đấu thầu hạn chế trong những điều kiện nhất định khi thấy cần thiết vì lý do hiệu quả kinh tế: “có yêu cầu cao về tính đồng bộ hoặc đặc trưng chuyên môn hóa mà chỉ có một số nhà thầu nhất định đáp ứng; hoặc đòi hỏi có thời gian và chi phí lớn để đánh giá một lượng lớn các hồ sơ dự thầu là không tương xứng với giá trị của công trình xây lắp”28. Theo Hiệp định mua sắm chính phủ của WTO, có đề cập đến hình thức chỉ định thầu, hình thức đấu thầu hạn chế và đấu thầu rộng rãi. Trong đó quy định việc áp dụng hình thức chỉ định thầu trong những trường hợp hết sức đặc biệt, như các trường hợp29: Không có nhà thầu nào tham gia đấu thầu rộng rãi hay hạn chế, hoặc khi các hồ sơ dự thầu được nộp là thông thầu, hoặc không đáp ứng được các yêu cầu cơ bản của hồ sơ mời thầu, hoặc của các nhà thầu không tuân thủ các điều kiện tham gia; hoặc vì lý do cấp bách, không thể áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi hay đấu thầu hạn chế; hoặc khi mở rộng đối với hợp đồng đang thực hiện, việc lắp đặt bởi một nhà thầu khác không đáp ứng các yêu cầu về tính tương thích với thiết bị và dịch vụ hiện có; hoặc khi hợp đồng được trao cho người được giải trong các cuộc thi thiết kế; hoặc các công trình nghệ thuật chỉ có thể được cung cấp bởi một nhà thầu cụ thể. Đối với hình thức đấu thầu hạn chế, Hiệp định mua sắm của WTO cũng quy định cần phải đưa vào danh sách mời tối đa các nhà thầu có đủ điều kiện, để bảo đảm tính cạnh tranh trong đấu thầu30. Theo quy định của ADB, khuyến khích đấu thầu cạnh tranh quốc tế rộng rãi cho các nhà thầu thuộc các nước thành viên tham gia. Trường hợp chứng minh được việc áp dụng các hình thức đấu thầu khác như: đấu thầu quốc tế hạn chế, đấu thầu cạnh tranh trong nước, mua sắm trực tiếp, tự thực hiện, chỉ định thầu. có hiệu quả kinh tế hơn thì sẽ được áp dụng nếu có sự nhất trí của ngân hàng ADB và bên vay vốn31. Để thực hiện đầy đủ các nguyên tắc cơ bản trong đấu thầu, nâng cao hiệu quả kinh tế của đấu thầu, trong các quy định của các tổ chức quốc tế và các ngân hàng quốc tế đều khuyến khích áp dụng hình thức đấu thầu cạnh tranh quốc tế rộng rãi. Chỉ trong những trường hợp đặc biệt mới áp dụng đấu thầu hạn chế, đấu thầu trong nước, chào hàng cạnh tranh, hoặc chỉ định thầu. Các tiêu chí, điều kiện áp dụng các hình thức đấu thầu không cạnh tranh hoặc có hạn chế cạnh tranh được xác định chặt chẽ nhằm tránh tùy tiện áp dụng.