1. Lý do chọn đềtài Việt Nam là nước đang phát triển, có dân sốhơn 86 triệu người, đứng thứ14 trên thếgiới và thứ7 tại Châu Á, hàng năm với mức tăng dân sốtrung bình khoảng 1 triệu người, là nước có nhiều lợi thếvềsức lao động. Sau hơn 20 năm đổi mới, mởcửa, hội nhập và phát triển theo kinh tếthịtrường định hướng xã hội chủnghĩa (XHCN), nền kinh tếnước ta đã đạt được những thành tựu to lớn trên nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, do tình trạng gia tăng nhanh vềdân sốvà lao động (LĐ), dẫn đến nhu cầu việc làm luôn là vấn đềgay gắt, bức xúc đối với Đảng, Nhà nước và toàn xã hội. Chương trình giải quyết việc làm quốc gia hàng năm vẫn không đáp ứng hết nhu cầu việc làm của người lao động. Trong quá trình hội nhập kinh tếquốc tếvà xu hướng toàn cầu hóa, Việt Nam đang có nhiều cơhội phát huy lợi thếvềnguồn nhân lực, trao đổi hàng hoá “Sức lao động”. Mặt khác, trong điều kiện đất nước ta hiện nay, hơn 70 % lao động sống ởnông thôn, trình độchuyên môn tay nghềthấp, tiền công sức lao động rẻ, sức ép việc làm lớn, mỗi năm có khoảng 1,6 triệu người cần việc làm. Chính vì vậy, xuất khẩu lao động (XKLĐ) không những là chủtrương lớn của Đảng và Nhà nước, mà còn là một chiến lược quan trọng lâu dài góp phần giải quyết việc làm, phát triển nguồn nhân lực, tăng thu nhập cho người lao động, tăng cường quan hệkinh tế đối ngoại, thực hiện tăng trưởng và phát triển kinh tếbền vững gắn liền với công bằng xã hội. XKLĐcủa nước ta bắt đầu từnhững năm 1980 thông qua hình thức đưa LĐsang các nước XHCN làm việc theo Hiệp định hợp tác quốc tếvềlao động. Từnăm 1991 đến nay, XKLĐ đã được chuyển dần theo cơchếthịtrường có sựquản lý của nhà nước theo định hướng XHCN. Gần 30 năm đưa lao động ra nước ngoài làm việc, XKLĐcủa nước ta đã có những bước phát triển rõ rệt, sốLĐ đưa đi hàng năm và hiệu quảnăm sau đều đạt cao hơn năm trước, Hiện nay có khoảng 500 ngàn LĐlàm việc ở41 nước và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên phải khẳng định rằng những kết quả đạt được cho đến nay chưa tương xứng với tiềm năng của đất nước. XKLĐtuy đã có những quan điểm chủtrương chỉ đạo đúng đắn nhưng cách làm còn mang nặng tính sản xuất nhỏ, manh mún, ăn sẵn mà thiếu đi tính khoa học, cách tổchức bài bản, cách làm có chiều sâu và dài hạn, thiếu sự định hướng mang tính chiến lược và lâu dài. Việc duy trì và phát triển XKLĐcủa nước ta đang đứng trước những thách thức to lớn bởi thịtrường hạn hẹp và luôn biến động khó lường, chất lượng LĐthấp, khảnăng cạnh tranh yếu, tình hình lao động ởnước ngoài phức tạp, hệthống DN XKLĐcòn non trẻ. Phát triển XKLĐcủa nước ta đã khó lại càng khó khăn hơn khi thịtrường lao động quốc tếngày càng cạnh tranh gay gắt, các nước XKLĐtrong khu vực có điều kiện tương đồng đang ra sức dành giật thịtrường, giảm giá sức lao động, củng cốvà nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tổchức XKLĐvà quản lý lao động ở nước ngoài bài bản, có sự định hướng và hỗtrợtối đa của nhà nước, trong khi các nước tiếp nhận LĐlại có xu hướng giảm dần nhập khẩu LĐphổthông, tăng LĐkỹthuật cao, LĐlành nghề, ngoài ra các nước này đang chịu tác động bởi cuộc khủng hoảng tài chính quốc tếvà suy giảm kinh tếtoàn cầu ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm, thu nhập, đời sống của người LĐ. Chính vì vậy, muốn đẩy mạnh và phát triển bền vững XKLĐtrong thời gian tới chúng ta cần có một cách làm bài bản, có định hướng chiến lược lâu dài, cần có những bước đi thích hợp, không nóng vội với các giải pháp hợp lý và đồng bộ. Xuất phát từnhững lý do trên, tác giảchọn đềtài nghiên cứu “Phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tế” làm luận án tiến sĩthuộc chuyên ngành kinh tếhọc. 2. Tình hình nghiên cứu của đềtài Từtrước đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩnghiên cứu các khía cạnh khác nhau liên quan đến hoạt động XKLĐ, Các công trình tiêu biểu mà tác giảluận án đã tiếp cận: (1) Luận án phó tiến sĩcủa nghiên cứu sinh Trần Văn Hằng năm 1996 “Các giải pháp nhằm đổi mới quản lý nhà nước vềxuất khẩu lao động ởViệt Nam trong giai đoạn 1995-2010”. Luận án thuộc chuyên ngành kinh tế, quản lý và kếhoạch hóa quốc dân nhằm làm rõ vấn đềliên quan đến quản lý nhà nước (QLNN) vềXKLĐtheo cơchếthịtrường, phân tích thực trạng QLNN vềXKLĐ và những bài học kinh nghiệm từthực tiễn của XKLĐViệt Nam đồng thời đề xuất quan điểm, giải pháp đồi mới QLNN vềXKLĐ. (2) Luận án tiến sĩcủa NCS Nguyễn thịPhương Linh năm 2004 “Một sốgiải pháp đổi mới quản lý tài chính vềXKLĐViệt Nam theo cơchếthịtrường”. Luận án thuộc chuyên ngành tài chính-lưu thông tiền tệvà tín dụng với mục đích tập trung làm rõ vấn đềquản lý tài chính trong XKLĐ, phân tích hiện trạng quản lý tài chính XKLĐcủa nước ta ởtầm vĩmô, nêu ra những tồn tại và hạn chếcùng với nguyên nhân của nó và đềxuất một sốgiải pháp đổi mới công tác quản lý tài chính vềXKLĐViệt Nam theo cơchếthịtrường. (3) Công trình nghiên cứu của TS.Trần ThịThu năm 2006 “Nâng cao hiệu quảquản lý xuất khẩu lao động của các doanh nghiệp trong điều kiện hiện nay”. Công trình nghiên cứu được TS. Trần ThịThu tiến hành trên cơsởthực tiễn XKLĐtại Công ty Cung ứng nhân lực quốc tếvà Thương mại (SONA) với mục đích làm rõ khái niệm và sựcần thiết nâng cao hiệu quảquản lý XKLĐtại các doanh nghiệp XKLĐcủa Việt Nam, đánh giá hiệu quảquản lý XKLĐcủa các doanh nghiệp XKLĐViệt Nam và đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý XKLĐcủa các doanh nghiệp XKLĐ đến năm 2010. (4) Đềán Dạy nghềcho lao động đi làm việc ởnước ngoài đến năm 2015 được Thủtướng Chính phủphê duyệt ngày 07/02/2006 quyết định số33/2006/QĐ-TTg. Đềán nhằm mục đích phát triển nguồn lao động đáp ứng yêu cầu vềsốlượng, chất lượng, cơcấu ngành nghềcho thịtrường lao động nước ngoài, Thủtướng Chính phủ đã phê duyệt đềán này với những mục tiêu cụthểvà các bước đi phụhợp với từng giai đoạn phát triển xuất khẩu lao động phấn đấu đến năm 2015 100% lao động xuất khẩu qua đào tạo trong đó có 40% chuyên môn kỹthuật cao. (5) Đềtài nghiên cứu khoa học cấp thành phố“Những giải pháp nâng cao số lượng và chất lượng lao động xuất khẩu lao động của TP. HồChí Minh” của Công ty Dịch vụxuất khẩu Lao động và Chuyên gia (SULECO) làm chủnhiệm đềtài (nghiệm thu tháng 5/2007). Trên cơsởhiện trạng xuất khẩu lao động của TP. HồChí Minh những năm qua và kết quả điều tra người lao động xuất khẩu của Công ty SULECO, đềtài đã đưa ra được một sốgiải pháp nâng cao sốlượng và chất lượng lao động xuất khẩu TP. Hồ Chí Minh , góp phần vào việc thực hiện thành công chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2001-2010 của thành phố. Tuy vậy hạn chếcủa đềtài là mới dừng lại trong việc nghiên cứu đối với lao động xuất khẩu của TP. HồChí Minh nhưlà một trung tâm kinh tế- văn hóa lớn, nhưng không mang tính đặc trưng cho xuất khẩu lao động cảnước, do đây không phải là nơi cung cấp nguồn lao động xuất khẩu lớn trong nhưng năm qua, và bản thân công ty SULECO với cơcấu lao động xuất khẩu hiện có không đặc trưng cho cơcấu và thực trạng xuất khẩu lao động Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Tóm lại, các công trình nghiên cứu và đềán trên có những vấn đềliên quan đến đềtài của luận án mà tác giảlựa chọn. Thếnhưng, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệthống và toàn diện cảvềmặt lý luận và thực tiễn vềphát triển xuất khẩu lao động Việt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tế. Đây là một vấn đềcòn khá mới mẻvà chưa có một nghiên cứu khoa học nào công bốtrùng với tên và nội dung của đềtài luận án lựa chọn. 3. Đối tượng, mục đích, nhiệm vụvà phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đềtài luận án là XKLĐvà phát triển bền vững xuất khẩu lao động Việt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tếbao gồm phát triển thịtrường XKLĐ, phát triển nguồn nhân lực trong xuất khẩu lao động, phát triển hệthống doanh nghiệp, cơsởpháp lý, cơchế, chính sách và cơsởhạtầng phục vụxuất khẩu lao động. 3.2. Mục đích của luận án Mục đích nghiên cứu của đềtài luận án gồm: – Nghiên cứu và đúc kết những vấn đềvềcơsởlý luận của phát triển xuất khẩu lao động trong hội nhập kinh tếquốc tế, đồng thời đưa ra một sốkinh nghiệm phát triển xuất khẩu lao động của một sốnước có điều kiện và cơcấu lao động tương đồng với nước ta đểcó thểvận dụng vào phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam. – Phân tích và đánh giá toàn diện tình hình phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam từnăm 1991 đến nay khi mà xuất khẩu lao động chuyển sang hoạt động theo cơchếthị trường có sựquản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủnghĩa. Chỉra những ưu điểm, tồn tại, hạn chếcùng với những nguyên nhân của nó. – Trên cơsởquan điểm, chủtrương của Đảng vảNhà nước vềxuất khẩu lao động, đưa ra định hướng chiến lược, phương hướng, mục tiêu phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam đểtừ đó làm cơsở đềxuất các giải pháp cơbản có tính đồng bộnhằm phát triển bền vững xuất khẩu lao động trong thời gian tới. 3.3. Nhiệm vụcủa luận án Luận án làm sáng tỏcơsởlý luận vềXKLĐ, phân tích những tác động của XKLĐ đến phát triển kinh tế- xã hội của nước xuất khẩu cũng nhưnhập khẩu lao động, đồng thời phân tích các yếu tốtác động đến phát triển XKLĐViệt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tếquốc tế. Trên cơsởsốliệu sơcấp và thứcấp, kết quả điều tra xã hội học, minh chứng và trao đổi thực tế, luận án phân tích và đánh giá thực trạng XKLĐcủa nước ta trong thời gian vừa qua, hiệu quảkinh tế-xã hội mà XKLĐmang lại đồng thời chỉra tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của chúng làm cơsởcho việc định hướng sau này. Trên cơsởbối cảnh kinh tếthếgiới, tình hình thịtrường lao động trong và ngoài nước, quan điểm, phương hướng và mục tiêu XKLĐViệt Nam trong thời gian tới luận án đưa ra các giải pháp đồng bộcùng hệthống kiến nghịcó tính thực tiễn cao nhằm phát triển XKLĐViệt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tế. 3.4. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi vấn đềnghiên cứu:Các vấn đề được nghiên cứu có liên quan đến phát triển XKLĐcủa Việt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tế. Song đây là vấn đềlớn, phức tạp nên luận án chỉnghiên cứu vềXKLĐtrực tiếp, là loại hình dịch vụ đưa người lao động bao gồm cảchuyên gia và tu nghiệp sinh, thực tập sinh đi làm việc có thời hạn ởnước ngoài có tổchức, hợp pháp thông qua các hiệp định chính phủ, các tổ chức chính phủ, phi chính phủ, các hợp đồng của tổchức dịch vụ được cấp giấy phép xuất khẩu lao động, hoặc theo các hợp đồng nhận thầu khoán công trình, các dựán đầu tưra nước ngoài, các hợp đồng nâng cao tay nghềhoặc theo các hợp đồng cá nhân. Luận án không có điều kiện nghiên cứu vềxuất khẩu lao động tại chỗ, xuất khẩu lao động giáp ranh, xuất khẩu lao động phi chính thức. Phạm vi không gian nghiên cứu:Lao động Việt Nam làm việc ởnước ngoài nhất là những thịtrường trọng điểm như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Malaysia, Trung Đông và một sốthịtrường khác. Phạm vi thời gian nghiên cứu:XKLĐcủa nước ta bắt đầu từnhững năm 1980 thông qua hình thức đưa LĐ đến các nước XHCN làm việc theo hiệp định hợp tác quốc tế vềLĐ, tuy vậy việc nghiên cứu XKLĐtrong giai đoạn này chỉmang ý nghĩa lịch sử. Vì vậy, luận án chỉ đi sâu nghiên cứu giai đoạn từnăm 1991 đến nay, khi mà XKLĐchuyển sang hoạt động theo cơchếthịtrường có sựquản lý của nhà nước. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận án sửdụng nhiều phương pháp nghiên cứu đểthực hiện mục đích đềra: – Phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, định tính, định lượng kết hợp với tư duy khoa học và duy vật biện chứng đểhệthống hoá các cơsởlý luận vềXKLĐ, vai trò và hiệu quảcủa XKLĐtrong nền kinh tếthịtrường, thực trạng XKLĐViệt Nam và các giải pháp phát triển bền vững XKLĐtrong hội nhập kinh tếquốc tếthời gian tới. – Phương pháp định tính và phương pháp định lượng nhằm xác định các yếu tốtác động vềmặt lý thuyết, xây dựng mô hình nghiên cứu mức độtác động của các yếu tốnày đến phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam theo hàm hồi quy tuyến tính bội, kết hợp với phương pháp chuyên gia đểtiến hành khảo sát và phỏng vấn trực tiếp các chuyên gia và nhà quản lý vềxuất khẩu lao động và đánh giá kết quảthu được bằng chương trình SPSS nhằm xác định hệsốhồi quy của từng yếu tốcũng nhưsửdụng Excell để đánh giá tầm quan trọng của các yếu tốnày đến sựphát triển xuất khẩu lao động Việt Nam. Trên cơsở đó kết hợp với các phương pháp phân tích, tổng hợp, để đánh giá các yếu tốtác động đến xuất khẩu lao động Việt Nam trong thời gian qua, so sánh với tầm quan trọng của các yếu tốnày đến sựphát triển bền vững xuất khẩu lao động Việt Nam nhằm củng cốthêm những nhận định vềhạn chếvà yếu kém của xuất khẩu lao động Việt Nam trong thời gian qua cũng nhưnhững nguyên nhân của nó đồng thời làm cơsởcho việc đưa ra các giải pháp và kiến nghị đểphát triển bền vững xuất khẩu lao động Việt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tếthời gian tới. 5. Những đóng góp mới của luận án Với mục đích và nhiệm vụ đềra, khi luận án hoàn thành sẽcó những đóng góp mới vềmặt lý luận và thực tiễn sau: – Bổsung và làm phong phú cơsởlý luận vảthực tiễn vềxuất khẩu lao động, phát triển xuất khẩu lao động trong hội nhập kinh tếquốc tế, đánh giá vai trò của xuất khẩu lao động trong nền kinh tếthịtrường, xác định các yếu tốtác động và xây dựng mô hình đánh giá tác động của các yếu tốnày đến sựphát triển của xuất khẩu lao động Việt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tế. – Đánh giá một cách toàn diện tình hình phát triển xuất khẩu lao động của nước ta từnăm 1991 đến nay, chỉra những kết quả đạt được và chưa đạt được, đồng thời đưa ra các tồn tại và hạn chếcùng với nhưng nguyên nhân của nó. – Đưa ra các định hướng chiến lược, các mục tiêu phát triển xuất khẩu lao động, đánh giá khảnăng hoàn thành các mục tiêu đó, từ đó đềxuất hệthống các giải pháp cơ bản, đồng bộ, có tính khảthi kết hợp với các kiến nghị đối với cơquan quản lý nhà nước, doanh nghiệp xuất khẩu lao động và người lao động nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quảhoạt động xuất khẩu lao động trong điều kiện hội nhập kinh tếquốc tế. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, bảng biểu, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, phụlục, nội dung luận án bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơsởlý luận vềphát triển xuất khẩu lao động trong hội nhập kinh tế quốc tế Chương 2: Tình hình phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam trong thời kỳhội nhập kinh tếquốc tếvừa qua Chương 3: Định hướng và các giải pháp phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam trong hội nhập kinh tếquốc tế