1. Tính cấp thiết của đềtài luận án Tốc độtoàn cầu hoá và tựdo hoá thương mại nhanh chóng trong những năm vừa qua đã tạo ra nhiều thay đổi to lớn vềmôi trường kinh tếquốc tế. Các Công ty đa quốc gia và xuyên quốc gia đã mởrộng lãnh thổhoạt động của mình và ngày càng có nhiều ảnh hưởng đến các quốc gia trên thếgiới, đồng thời dòng vốn quốc tếcũng đã và đang ngày càng gia tăng mạnh. Cũng nhưcác thịtrường khác, thịtrường tài chính giờ đây cũng phải chịu những sức ép lớn của quá trình hội nhập. Đặc biệt các ngân hàng thương mại –là tổchức trung gian tài chính có vai trò quan trọng trong việc kết nối giữa khu vực tiết kiệm và đầu tưcủa nền kinh tế–ngày càng bịcạnh tranh bởi các trung gian tài chính phi ngân hàng và các ngân hàng nước ngoài. Tuy nhiên sựgia tăng sức ép cạnh tranh sẽtác động đến ngành ngân hàng nhưthế nào còn phụthuộc một phần vào khảnăng thích nghi và hiệu quảhoạt động của chính các ngân hàng trong môi trường mới này. Các ngân hàng không có khảnăng cạnh tranh sẽ được thay thếbằng các ngân hàng có hiệu quảhơn, điều này cho thấy chỉcó các ngân hàng có hiệu quảnhất mới có lợi thếvề cạnh tranh. Nhưvậy, hiệu quảtrởthành một tiêu chí quan trọng để đánh giá sựtồn tại của một ngân hàng trong một môi trường cạnh tranh quốc tếngày càng gia tăng. Mặc dù, quá trình thực hiện đềán cơcấu lại hệthống ngân hàng từcuối những năm 1990 đến nay, tuy đã tạo ra cho ngành ngân hàng nhiều thay đổi lớn cảvềsốlượng, quy mô và chất lượng, những tiền đềcơbản ban đầu đáp ứng những cam kết đã ký trong lộtrình hội nhập của khu vực ngân hàng đã được tạo lập. Tạo điều kiện thuận lợi cho hệthống ngân hàng bước vào thời kỳhội nhập kinh tếquốc theo xu hướng của thời đại. Tuy nhiên, hoạt động của hệthống ngân hàng hiện nay vẫn còn có nhiều tồn tại và trởthành các thách thức lớn đối ngành ngân hàng Việt Nam trong thời kỳhội nhập. Trong môi trường cạnh tranh và đòi hỏi của hội nhập nhưhiện nay, hệthống ngân hàng không những phải duy trì được sự ổn định trong hoạt động của mình mà còn phải có khảnăng gia tăng cạnh tranh đối với các tổchức tài chính phi ngân hàng và các định chếtài chính khác. Đểlàm được điều này đòi hỏi các ngân hàng thương mại không ngừng phải tăng cường hiệu quảhoạt động của mình. Với mục tiêu làm tăng hiệu quảhoạt động của các trung gian tài chính bằng việc đẩy mạnh khảnăng cạnh trạnh giữa các ngân hàng, tháo bỏcác rào cản vềthịtrường, lãi suất, tỷgiá hối đoái.đòi hỏi Việt Nam phải tiếp tục cải cách sâu rộng, toàn diện hơn nữa nhằm nâng cao hiệu quảhoạt động của cảhệ thống ngân hàng. Đây thực sựlà vấn đềcần được quan tâm nhiều hơn nữa. Xuất phát từtầm quan trọng của việc cần phải đẩy mạnh khảnăng cạnh tranh và nâng cao hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại thời kỳ hội nhập, trong thời gian qua đã có một sốtác giảtrong nước quan tâm nghiên cứu vềvấn đềnày, nhưng rất đáng tiết những nghiên cứu này chủyếu tiếp cận theo phương pháp phân tích định tính truyền thống như: nghiên cứu của Lê ThịHương (2002) [9], hay nghiên cứu của Lê Dân (2004) [4], hoặc nghiên cứu gần đây của Phạm Thanh Bình (2005) [2] cũng chỉchủyếu dừng lại ở phân tích định tính và phạm vi nghiên cứu chỉtập trung phân tích vào nhóm các ngân hàng thương mại nhà nước. Các nghiên cứu định lượng về đo lường hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại nhìn chung ởtrong nước là còn ít, mặc dù gần đây có nghiên cứu của Bùi Duy Phú (2002) [20] đánh giá hiệu quảcủa ngân hàng thương mại qua hàm sản xuất và hàm chi phí, tuy nhiên hạn chếcơbản của nghiên cứu đó là (i) chỉ đơn thuần dừng lại ởviệc xác định hàm chi phí và ước lượng trực tiếp hàm chi phí này đểtìm các tham sốcủa mô hình, do vậy mà không thểtách được phần phi hiệu quảtrong hoạt động của ngân hàng; và (ii) phạm vi nghiên cứu chỉgiới hạn trong phân tích cho Ngân hàng Nông nghiệp Phát triển Nông thôn (VBARD). Nguyễn ThịViệt Anh (2004) [1] tuy có áp dụng phương pháp hàm biên ngẫu nhiên và ước lượng hiệu quảkỹthuật dưới dạng hàm chi phí Cobb-Douglas, nhưng hạn chếchính của nghiên cứu là chỉ định dạng hàm và nghiên cứu cũng chỉdừng lại đánh giá cho một ngân hàng thương mại nhà nước (VBARD). Nhưvậy, mặc dù vấn đề đánh giá hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại ởtrong nước đã được quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, đa phần các nghiên cứu này đều tiếp cận theo phương pháp phân tích định tính truy ền thống và phạm vi nghiên cứu chỉbó hẹp trong phân tích cho một hoặc một vài ngân hàng thương mại nhà nước. Trong khi đó các nghiên cứu định lượng còn ít và hạn chếnhiều vềphương pháp tiếp cận. Ởnước ngoài, phương pháp phân tích định lượng đã được sửdụng trong một sốcác nghiên cứu nhưcủa Berger, Hanweck và Humphrey (1987) [18] áp dụng phương pháp tham số đểxem xét tính kinh tếnhờquy mô của 413 chi nhánh ngân hàng nhà nước và 241 ngân hàng thương mại nhà nước, tiếp đó Berger et al (1993) [21], Berger và Humphrey (1997) [19] đã đưa ra những đánh giá và tổng kết của hơn 130 nghiên cứu vềhiệu quảhoạt động của các tổ chức tài chính, Fukuyama (1993) [50] lại áp dụng phương pháp phân tích bao dữliệu (DEA) đểnghiên cứu hiệu quảquy mô của 143 ngân hàng thương mại ởNhật và gần đây là nghiên cứu của Leigh Drake & Maximilian J.B. Hall (2000) [76] cũng xem xét đánh giá hiệu quảcủa hệthống Ngân hàng Nhật Bản. Trong khi nghiên cứu của Zaim (1995) [91] sửdụng phương pháp DEA để đánh giá hiệu quảcủa các ngân hàng thương mại trước và sau thời kỳtựdo hóa của ThổNhĩKỳthì Adnan Kasman (2002) [2] tập trung nghiên cứu vào hiệu quảchi phí, tính kinh tếnhờquy mô và tiến bộcông nghệcủa hệthống ngân hàng ThổNhĩKỳ. Abid A.Burki và Ghulam Shabbir Khan Niazi (2003) [1] cũng thực hiện nghiên cứu đánh giá hiệu quảchi phí, hiệu quảquy mô và tiến bộcông nghệcho các ngân hàng ởPakistan.tuy các nghiên cứu này hoặc là áp dụng phương pháp tham sốhoặc phương pháp phi tham số để đánh giá hiệu quảhoạt động của các ngân hàng, nhưng cũng chủyếu tập trung vào phân tích và đánh giá hiệu quảkỹthuật, hiệu quảchi phí, hiệu quảphân bổ, tính kính tếnhờquy mô và tiến bộcông nghệcủa các ngân hàng. Các nghiên cứu đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến các độ đo hiệu quảnày thì còn chưa nhiều, gần đây có một sốcác nghiên cứu vềvấn đềnày nhưcủa Xiaoqing Fu và Shelagh Hefferman (2005) [90] sửdụng tiếp cận tham sốvới mô hình hồi quy 2 bước đểxác định ảnh hưởng của một sốbiến sốquan trọng đến hiệu quảhoạt động của khu vực ngân hàng của Trung Quốc, còn Ji-Li Hu, Chiang-Ping Chen và Yi-Yuan Su (2006) [65] lại sửdụng phương pháp phi tham số đểnghiên cứu vềhiệu quảhoạt động và đánh giá một sốnhân tốchủyếu được lựa chọn đểxem xét ảnh hưởng của nó đến hiệu quảhoạt động của ngân hàng Trung Quốc. Nghiên cứu của Donsyah Yudistira (2003) [40] áp dụng phương pháp DEA và sửdụng mô hình hồi quy OLS đểxem xét các biến môi trường ảnh hưởng đến hiệu quảkỹthuật của 18 ngân hàng thương mại của Islamic. Nghiên cứu của Tser-yieth Chen (2005) [89] sửdụng mô hình DEA để đánh giá sựthay đổi của hiệu quảkỹthuật và nhân tốnăng suất tổng hợp; và cũng sửdụng mô hình hồi quy để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại của Đài Loan thời kỳkhủng hoảng tài chính Châu Á.tuy nhiên những biến số được sửdụng trong mô hình hồi quy, phân tích ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng trong các nghiên cứu này, lại chỉchủyếu tập trung ởmột sốchỉtiêu chính như: loại hình sởhữu, quy mô, và xem xét ảnh hưởng của một sốchỉtiêu khác nhưROA, ROE. Nhưvậy, qua phân tích ởtrên có thểnói, hiện nay việc xem xét một cách tổng thểvà xác định những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam là hết sức quan trọng và có giá trị. Bởi vì, nó sẽhỗtrợcho các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính chính sách, các nhà quản trịngân hàng và các nhà đầu tưtrong việc ra quyết định. Qua đó nó cũng là cơsở đểhoàn thiện được một khung chính sách hợp lý trong quá trình quản lý hoạt động của các ngân hàng ởViệt Nam thời kỳhội nhập. Xuất phát từnhững đòi hỏi mang tính thực tiễn và nhu cầu bức thiết ở Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập khu vực và toàn cầu hoá, xu thế phát triển của nền kinh tếcó sựquản lý của chính phủmột cách gián tiếp thông qua các chính sách kinh tế, với mong muốn bổsung thêm những hiểu biết và ứng dụng đối với việc đưa ra chính sách quản lý hệthống ngân hàng ở Việt Nam, tôi đã lựa chọn đềtài: “Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam’’. Đềtài nghiên cứu tựnó đã hàm chứa ý nghĩa khoa học và thực tiễn to lớn đối với Việt Nam. 2. Mục đích nghiên cứu của luận án – Nghiên cứu cơsởlý luận vềviệc đo lường hiệu quảhoạt động của NHTM, và mô hình phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại. – Đánh giá thực trạng hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại, và làm rõ các nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam trong thời gian qua dựa trên cơsởcác mô hình phân tích định lượng. – Đềxuất một sốgiải pháp nhằm cải thiện, nâng cao hiệu quảhoạt động và tăng khảnăng cạnh tranh của các ngân hàng thương mại Việt Nam, góp phần phục vụcho các mục tiêu phát triển của ngành ngân hàng và làm cho nền tài chính quốc gia phát triển ổn định trong những năm tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu – Đối tượng nghiên cứu của luận án là hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) ởViệt Nam. Tuy nhiên, hiệu quảhoạt động là một phạm trù rộng và phức tạp do đó luận án tập trung vào nghiên cứu hiệu quả theo quan điểm đó là: khảnăng biến các đầu vào thành các đầu ravà phân tích định lượng các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảnày của các ngân hàng ngân hàng thương mại ởViệt Nam. – Phạm vi nghiên cứu: không chỉtập trung vào một vài ngân hàng thương mại nhà nước như ởcác nghiên cứu trước đây, phạm vi nghiên cứu của luận án được mởrộng phân tích cho 32 ngân hàng thương mại ởViệt Nam, gồm cả3 loại hình: ngân hàng thương mại nhà nước (NHTMNN), ngân hàng thương mại cổphần (NHTMCP) và ngân hàng liên doanh (NHLD). Số lượng các ngân hàng thương mại ởViệt Nam được xem xét, phân tích trong các mô hình định lượng gồm có: 5 NHTMNN, 23 NHTMCP, 4 NHLD và thời kỳnghiên cứu là 5 năm từnăm 2001 đến năm 2005. Luận án lựa chọn phạm vi nghiên cứu này vì (1) đây là thời kỳViệt Nam đang đẩy nhanh quá trình hội nhập kinh tếquốc tế. Bởi vậy, đòi hỏi hệ thống ngân hàng tiếp tục đẩy nhanh quá trình cải cách, đểvai trò của nó thực sựtrởthành nhân tốthúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi kinh tế ởViệt Nam, và chuẩn bịcho quá trình tựdo hoá tài chính nhằm nâng cao năng lực hoạt động và khảnăng cạnh tranh của các ngân hàng thương mại Việt Nam thời kỳ hậu hội nhập WTO. Đồng thời cũng cần hoàn thiện khung chính sách cho ngành ngân hàng trong thời kỳnày. (2) Hơn nữa, nguồn sốliệu của thời kỳ nghiên cứu này bảo đảm tính đồng bộhơn, đẩy đủhơn, có độtin cậy cao hơn, và phản ánh tốt việc đánh giá hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam. 4. Phương pháp nghiên cứu Đểphù hợp với nội dung, yêu cầu và mục đích mà luận án đềra, phương pháp phân tích định tính đã được kết hợp với phương pháp phân tích định lượng gồm tiếp cận phân tích hiệu quảbiên [phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) và phân tích bao dữliệu (DEA)] và mô hình kinh tếlượng (Tobit) để đánh giá hiệu quảhoạt động và phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam. Nguồn sốliệu được sửdụng trong các phân tích dựa trên cơsởdữliệu thu thập được từcác báo cáo của Ngân hàng Nhà nước và các bảng cân đối kế toán, báo cáo lỗlãi trong các báo cáo thường niên của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam thời kỳ2001-2005. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án nghiên cứu – Hình thành cơsởlý luận, hoàn thiện phương pháp nghiên cứu, các mô hình đánh giá hiệu quả(mô hình biên ngẫu nhiên –SFA và mô hình bao dữ liệu –DEA) trên cơsở đó đưa ra cách tiếp cận phù hợp cho Việt Nam trong việc đánh giá hiệu quảhoạt động và phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại. – Phân tích thực trạng và đánh giá hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam dựa trên phương pháp phân tích định tính và định lượng như phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) hay phương pháp phân tích tham số, phương pháp phân tích phi tham số(DEA) và mô hình kinh tếlượng (Tobit) đểthấy được những mặt y ếu kém, khiếm khuyết trong điều hành, quản lý và quản trịngân hàng thương mại ởViệt Nam. – Đềxuất các giải pháp đểhoàn thiện khung chính sách trong việc quản lý và điều hành hệthống ngân hàng thương mại Việt Nam ởcảkhía cạnh vĩ mô (cơquan quản lý) và góc độvi mô (quản trịngân hàng) nhằm mục tiêu nâng cao hiệu quảvà cải thiện năng lực cạnh tranh cho hệthống ngân hàng thương mại hiện nay ởViệt Nam. 6. Bốcục của luận án Ngoài lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đềlý luận và thực tiễn nghiên cứu hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại. Chương 2. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam. Chương 3. Định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quảhoạt động của các ngân hàng thương mại ởViệt Nam.