Được biết đến rộng rãi bắt đầu từ cuối thập kỉ 70 của thế kỉ XX, NNHTN được xem là một cách tiếp cận ngôn ngữ dựa trên kinh nghiệm của chúng ta về thế giới và cách thức mà chúng ta tri giác và ý niệm hóa thế giới. Nó không phải là một môn khoa học nghiên cứu về tri nhận một cách toàn diện, cũng chưa hề đưa ra một định nghĩa nào rõ ràng về tri nhận. Nhưng có thể thấy trong NNHTN, tri nhận được hiểu theo nghĩa rộng, là quá trình mà não người bao gồm cảm giác tri giác, biểu tượng tri thức, sự hình thành ý niệm, phạm trù hóa, tư duy, thực hiện các thao tác xử lý về thế giới khách quan và các quan hệ của nó, từ đó nhận thức một cách sống động về thế giới.
NNHTN nghiên cứu ngôn ngữ từ góc độ tri nhận, đặc biệt chú ý mối quan hệ giữa tri nhận và ngôn ngữ. NNHTN đưa ra nhận định: ngôn ngữ là kết quả của việc nhận thức, thực hiện việc tổ chức kinh nghiệm về thế giới, là bộ phận cấu thành quan trọng của tri nhận. Do bản thân hoạt động tri nhận khó có thể quan sát được, vì vậy ngôn ngữ trở thành cửa sổ quan sát và nghiên cứu tri nhận, khiến NNHTN trở thành môn khoa học ngôn ngữ mới được xây dựng trên cở sở của những phương thức mà con người trải nghiệm và tri giác về thế giới.
Lý Toàn Thắng (2005) cho rằng đó là một trường phái mới của ngôn ngữ học hiện đại, tiến hành nghiên cứu ngôn ngữ trên cơ sở vốn kinh nghiệm và sự tri giác của con người về thế giới khách quan cũng như cái cách thức mà con người ý niệm hóa và phạm trù hóa các sự vật và sự tình của thế giới khách quan đó [50, tr.15]. Theo Trần Bá Tiến (2012), NNHTN quan tâm đến kiến tạo nghĩa ở hoàn cảnh giao tiếp cụ thể bởi vì ngôn ngữ không chuyển tải nghĩa mà nó gợi ra việc kiến tạo nghĩa trong ngữ cảnh cụ thể với sự tham gia của mô hình văn hóa và kiến thức tri nhận [55, tr.17].
Theo Langacker (2002), “trong ngôn ngữ học tri nhận, nghĩa được nhận diện như là quá trình tri nhận, được kết hợp với diễn đạt ngôn ngữ (biểu thức ngôn ngữ).”. Ông còn nhận định rằng “phân tích ngôn ngữ từ góc độ này sẽ dẫn đến những kết luận có giá trị về nghĩa của ngôn ngữ và nhận thức của con người.” [83, tr.8].