Viêm mũi xoang (VMX) là một trong những bệnh hay gặp nhất trong
chuyên khoa Tai Mũi Họng, bệnh có thể xuất hiện ở cả người lớn và trẻ em,
tiến triển kéo dài, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và khả năng học tập, lao
động. VMX còn có thể dẫn đến những biến chứng nặng nề, gây nguy hiểm
cho tính mạng người bệnh [1], [2], [3], [4].
Nguyên nhân của viêm mũi xoang mạn tính thường được qui về 3
nhóm:1) Do biến đổi cấu trúc giải phẫu: Xoang hơi cuốn giữa, bóng sàng quá
phát, mỏm móc quá phát, mỏm móc đảo chiều .2) Do yếu tố môi trường:
Virus, dị ứng, do kích thích của khói bụi, thuốc lá 3) Do các bệnh toàn thân:
hội chứng rối loạn vận động lông chuyển [1], [5], [6], [7], [8], [9]. Các
nguyên nhân này dẫn tới hiện tượng dịch nhày kém được dẫn lưu, tích tụ lại
trong lòng xoang tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của vi khuẩn và
cuối cùng biến từ hiện tượng ứ đọng dịch thành viêm mũi xoang nhiễm khuẩn,
từ viêm mũi xoang cấp trở thành viêm mũi xoang mạn tính [5], [10].
Theo các hướng dẫn điều trị hiện nay, viêm mũi xoang mạn tính điều trị
nội khoa không kết quả là có chỉ định mổ nội soi mũi xoang (NSMX) [2], [4],
[11]. Để thực hiện các phẫu thuật này, điểm mấu chốt là cần có hiểu biết cặn
kẽ về giải phẫu các xoang và các khối xương mặt. Trong các cấu trúc này,
phức tạp nhất và cơ bản nhất là khối bên xương sàng (KBXS). Nằm ở vị trí
trung tâm của khối xương mặt, KBXS có liên quan đến gần như tất cả các can
thiệp vào các xoang cạnh mũi qua đường nội soi. Hơn nữa, nó liên quan mật
thiết với các cấu trúc lân cận như thùy thái dương của não, ổ mắt, các động
mạch sàng, thần kinh thị giác. Các bất thường về giải phẫu của KBXS như sự
quá phát của nhóm các tế bào mỏm móc, đê mũi, bóng sàng , gây ảnh hưởng
đến quá trình dẫn lưu dịch xoang là một trong các nguyên nhân quan trọng dẫn
đến viêm mũi xoang mạn tính. Ngoài ra, sự đa dạng trong các loại cấu trúc của
khối bên xương sàng (các biến đổi giải phẫu) cũng gây khó khăn cho các phẫu
thuật viên khi can thiệp vào vùng này.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu về giải phẫu ở đây đã được tiến hành từ rất
lâu. Từ những thế kỷ II sau CN., Gallen đã có những ghi chép về những cấu
trúc rỗng xung quanh nền sọ. Đầu thế kỷ 19, Zuckerkandl đã bắt đầu mô tả về
giải phẫu của các xoang trong đó có xoang sàng [12]. Năm 1978,
Messerklinger đã chứng minh rằng việc giải phóng bít tắc ở PHLN sẽ giúp cho
niêm mạc xoang bị bệnh có thể tự phục hồi [13].
Ở nước ta, các mô tả về giải phẫu về xoang sàng bắt đầu được tiến hành
từ những năm 70 của thế kỷ 20 với các bài viết về giải phẫu xoang của các tác
giả Nguyễn Quang Quyền, Võ Tấn [14]. Nhưng chỉ bắt đầu từ sau năm 2000
các tác giả Võ Thanh Quang, Nguyễn Thị Quỳnh Lan, Nguyễn Tấn
Phong [2], [15], [16], mới đề cập tới các phân loại về giải phẫu xoang sàng,
các mốc giải phẫu trong phẫu thuật nội soi và nguyên lý về việc phát hiện các
cấu trúc giải phẫu trên phim chụp cắt lớp trước mổ . Tuy nhiên, chưa có
nghiên cứu nào đánh giá tỷ lệ, kích thước các loại tế bào sàng qua đó lập nên
bản đồ phân bố các loại tế bào này trên người Việt nhằm giúp cho các phẫu
thuật viên có thể đối chiếu đánh giá giải phẫu mũi xoang của từng bệnh nhân
trước và trong khi mổ qua đó can thiệp phẫu thuật một các chính xác, có hiệu
quả hơn và hạn chế tai biến.
Chính vì vậy, chúng tôi thực hiện luận án: Nghiên cứu hình thái giải
phẫu khối bên xương sàng của người Việt ứng dụng trong phẫu thuật nội
soi điều trị viêm mũi xoang mạn tính
Với hai mục tiêu:
1. Mô tả cấu trúc giải phẫu của khối bên xương sàng qua phẫu tích trên
xác người Việt trưởng thành và đối chiếu với nhóm phẫu thuật mũi
xoang qua hình ảnh chụp cắt lớp vi tính và phẫu thuật.
2. Đánh giá ảnh hưởng của các biến đổi giải phẫu tại khối bên xương
sàng đến kết quả của phẫu thuật nội soi trong điều trị viêm mũi xoang
mạn tính.