Một tối cuối tuần, căn gác nhỏ tầng hai nằm trên con phố lớn trung
tâm Hà Nội chật kín ngƣời đến tham dự buổi sinh hoạt học thuật của một
nhóm bạn trẻ. Chỉ số ít ngồi trên hàng ghế phía cuối phòng, khá đông còn lại
thoải mái ngồi bệt xuống sàn nhà, xoay quanh ngƣời thuyết trình. Tiếng nói
không có micro trong này đôi lúc bị át đi bởi những âm thanh ngoài kia, cách
đó không xa, tại rạp Công Nhân – từng một thời đƣợc mệnh danh là rạp chiếu
bóng hoàng kim – đang biểu diễn các trích đoạn hài kịch ngắn phục vụ công
chúng trên phố đi bộ. Cùng lúc đó, chỉ cách khoảng vài trăm mét, tại không
gian khác đang diễn ra buổi gặp gỡ, đối thoại của những ngƣời trẻ về chủ đề
môi trƣờng. Xa trung tâm hơn, không gian do một nữ đạo diễn trẻ tạo nên
cũng đang đƣợc lấp đầy bởi tình yêu của công chúng trong chuỗi những hoạt
động tƣởng nhớ cặp nghệ sĩ tài hoa Lƣu Quang Vũ – Xuân Quỳnh Cũng đã
từ lâu khi theo đuổi đề tài này, ngƣời viết thƣờng khá bối rối những lúc phải
quyết định chọn một sự kiện để tham dự khi mà còn có nhiều sinh hoạt văn
hóa khác, tại nơi này hay nơi kia, đƣợc diễn ra trong các không gian sáng tạo
(KGST).
Những năm gần đây, đời sống văn hóa tại Việt Nam nói chung, thủ đô
Hà Nội nói riêng chứng kiến sự “bùng nổ”, không khí hứng khởi, sôi động
của các KGST. Không chỉ ngày càng nhiều về mặt số lƣợng mà các KGST
còn đa dạng trong cách thức tổ chức, phong phú về mô hình hoạt động. Từ
Zone 9 (phố Trần Thánh Tông) năm 2015 – một trong những KGST ban đầu,
ra đời một cách ngẫu hứng, tự phát và tự do, nhƣ “một giấc mơ bùng nổ”, dù
tồn tại ngắn ngủi nhƣng đã là một sân chơi nghệ thuật đầy thăng hoa và tạo
cảm hứng cho nhiều không gian khác về sau nhƣ Hanoi Creative City (phố
Lƣơng Yên), Heritage Space (phố Trần Bình), Manzi (phố Phan Huy Ích),
Bar 98 (phố Ngô Văn Sở), Ơ kìa Hà Nội (phố Hoàng Hoa Thám), Cà phê thứ
Bảy (phố Ngô Quyền), Tổ chim xanh (phố Đặng Dung) Các KGST vẫn
đang hình thành, duy trì và phát triển nhƣ những không gian dành cho nghệ
thuật, nơi của tự do sáng tạo, tự do học thuật, nơi kết nối những suy nghĩ, trao
đổi xoay quanh các câu chuyện trong xã hội, về giáo dục, văn hóa, nghệ thuật,
tôn giáo qua đó hình thành nên những cộng đồng chia sẻ với nhau nhiều
điểm chung trong sở thích, cá tính, quan điểm, lối sống. Nhiều không gian mở
ra nhƣng cũng nhanh chóng khép lại trong lặng lẽ sau nhiều chật vật, khó
khăn xoay xở để tồn tại. Nhiều không gian vẫn đang nỗ lực tìm cách duy trì,
nhiều KGST đƣợc kiến tạo mới đáp ứng nhu cầu của nhiều nhóm ngƣời trong
đô thị. Các KGST có nhiều biến động, thay đổi về số lƣợng, cách thức hoạt
động và chính thực hành văn hóa tại các KGST cũng đang tạo nên nhƣng tác
động lớn trong đời sống xã hội. Sự xuất hiện, duy trì tồn tại và phát triển của
các KGST gợi lên nhiều câu hỏi: KGST đƣợc kiến tạo nên nhƣ thế nào và có
ý nghĩa gì với các nhóm chủ thể? Điều gì làm nên sức hấp dẫn, sự lôi cuốn
của các KGST? Tại sao nó lại thu hút đƣợc nhiều tầng lớp trong xã hội?
Trong bối cảnh nào các KGST xuất hiện và đƣợc nói đến nhiều nhƣ vậy, nó
phản ánh những động thái nào trong xã hội đƣơng đại?