Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) tiền thân là Mặt trận Dân tộc thống
nhất Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập,
lãnh đạo, được thành lập ngày 18 tháng 11 năm 1930. Lịch sử hình thành và phát
triển của Mặt trận dân tộc thống nhất Việt Nam gắn liền với lịch sử và đặc điểm của
xã hội Việt Nam. Trải qua các thời kỳ hoạt động với những tên gọi khác nhau, Mặt
trận không ngừng phát huy tinh thần yêu nước, truyền thống đoàn kết dân tộc Việt
Nam – một nhân tố quyết định thắng lợi của sự nghiệp giành độc lập dân tộc, thống
nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa (XHCN).
Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của Đảng về MTTQVN đã được thể
chế hóa trong bản Hiến pháp đầu tiên – Hiến pháp 1946. Với Hiến pháp 1946, Đảng
ta chủ trương thực hiện “chính quyền mạnh mẽ và sáng suốt của nhân dân” nhằm
đoàn kết toàn dân, không phân biệt giống nòi, gái trai, giai cấp, tôn giáo, đảm bảo các
quyền tự do dân chủ. Hiến pháp 1959 đã thể chế hóa quan điểm Đảng ta về “sử dụng
chính quyền dân chủ nhân dân, làm nhiệm vụ lịch sử của chuyên chính vô sản”.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, có
chức năng, nhiệm vụ rất cơ bản là tập hợp, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết
toàn dân tộc; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân;
thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà
nước. Cơ chế Đảng lãnh đạo và Nhà nước quản lý là để phát huy quyền làm chủ của
nhân dân, Đảng và Nhà nước rất cần có sự tham gia, hơn thế là sự tham gia chủ
động, tích cực, thực chất, có hiệu quả từ phía MTTQVN trong công tác xây dựng
đảng, nhà nước mà trọng tâm là giám sát và phản biện xã hội (PBXH). Trong một
xã hội mở rộng dân chủ, do một Đảng Cộng sản duy nhất lãnh đạo thì nhu cầu được
MTTQVN giám sát và PBXH là rất cần thiết. Sự có mặt của MTTQVN trong mối
quan hệ này sẽ như một “đối trọng” mang tính khách quan. Điều này càng cho thấy
rõ bản chất của xã hội Việt Nam là xã hội dân chủ và mục đích cuối cùng không gì
khác là, để người dân được là chủ và làm chủ, đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh kính
yêu lúc sinh thời hằng mong muốn. Vì mục đích chung, cơ bản của hoạt động giám
sát và PBXH của MTTQVN là góp phần bảo đảm tính đúng đắn, phù hợp với thực2
tiễn của đời sống xã hội trong việc hoạch định, xây dựng và thực hiện các chủ trương,
đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; đại diện, bảo vệ các
quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tăng cường đồng thuận xã hội.