Thời đại nào cũng vậy, giáo dục luôn là một vấn đề được quan tâm hàng đầu. Ngay từ thời dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, ông cha ta đã rất quan tâm đến giáo dục, trọng dụng nhân tài, phát triển đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” (Hồ Chí Minh, 2011a, tập 4, tr.7). Kế thừa truyền thống trọng giáo dục của ông cha, ngay từ khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời (9/1945), Đảng và Chính phủ đã coi việc chống nạn mù chữ, xây dựng nền giáo dục mới là một trong những nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu. Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm giáo dục, coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển. Vì vậy, nhìn lại tình hình hoạt động giáo dục của nước ta nói chung và giáo dục cách mạng ở vùng Đông Nam Bộ nói riêng thời kỳ 1945 – 1975 sẽ góp phần tìm hiểu lịch sử giáo dục Việt Nam, lịch sử giáo dục địa phương Đông Nam Bộ.
Trong cuộc kháng chiến chống Pháp và kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1945 – 1975), Đông Nam Bộ là chiến trường ác liệt, nơi đây vừa là căn cứ địa (Chiến khu Đ, Chiến khu Dương Minh Châu, Chiến khu Long Nguyên ), vừa là nơi diễn ra nhiều thắng lợi quân sự góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc như thắng lợi của chiến dịch Bến Cát năm 1950 đưa phong trào kháng chiến của quân dân vùng Đông Nam Bộ hòa nhập khí thế với cuộc kháng chiến trên phạm vi cả nước, tiến công hạ đồn bót địch ở Gia Ninh năm 1954 hòa cùng tiếng súng chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi, cùng với quân dân miền Nam đóng góp sức mình vào công cuộc đấu tranh thống nhất đất nước. Thành tựu đó có sự đóng góp không nhỏ của nền giáo dục cách mạng. Trong hoàn cảnh chiến tranh, quân và dân vùng Đông Nam Bộ đã xây dựng được một nền giáo dục vô cùng linh hoạt, phù hợp với tình hình thực tiễn, đã thực hiện nhiệm vụ nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực để phục vụ chiến tranh và xây dựng, củng cố vùng giải phóng, sẵn sàng cho sau giải phóng.
Từ những lớp bình dân học vụ đầu tiên, đội ngũ cán bộ giáo viên ở vùng Đông Nam Bộ đã tích cực xây dựng và phát triển các trường lớp đa dạng ở vùng giải phóng và trong các căn cứ để đào tạo các thế hệ chiến sĩ trên các mặt trận chiến đấu giành độc lập tự do, lao động sản xuất, xây dựng và bảo vệ chủ quyền Tổ quốc.
Trải qua 30 năm của cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc (1945 – 1975), vượt qua mọi khó khăn gian khổ và sự hy sinh, những người làm công tác giáo dục cách mạng đã anh dũng, kiên cường bám đất, bám dân, vun bồi và xây đắp nền giáo dục cách mạng, vừa dạy học, vừa là một “chiến sĩ” sẵn sàng chiến đấu, luôn nỗ lực phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Đó là truyền thống cách mạng vô cùng quý báu của ngành Giáo dục vùng Đông Nam Bộ.
Trong thời gian qua, đã có những công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề giáo dục cách mạng ở miền Nam và Nam Bộ, nhưng chưa thực sự đi sâu, chi tiết, đặc biệt là đối với vùng Đông Nam Bộ.