Cốt truyện là “hệ thống sự kiện cụ thể, được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học thuộc các loại tự sự và kịch. cốt truyện là một phương diện bộc lộ nhân vật là phương tiện để nhà văn tái hiện các xung đột xã hội” (Lê Bá Hán & ctg., 2007, tr. 99 – 100). Sử thi Xơ Đăng thuộc loại cốt truyện phức tạp bởi nó dung chứa nhiều nội dung văn hóa, lịch sử, xã hội. Cốt truyện trở thành yếu tố quan trọng không thể thiếu trong loại hình tự sự và kịch.
Kiểu cốt truyện
Cốt truyện (plot) trong sử thi theo cách phân chia phổ biến dựa vào các tiêu chí khác nhau (Lê Huy Bắc, 2008, tr. 39 – 41). Nếu dựa vào tiêu chí sự kiện (event), sử thi Xơ Đăng thuộc loại cốt truyện liền mạch (chrono logical plot) tức các sự kiện quan hệ theo mạch nhân quả, được triển khai liên tục, đầy kịch tính cho đến hết truyện. Dựa vào tiêu chí thời gian (time) sử thi Xơ Đăng thuộc loại cốt truyện tuyến tính (linear plot) tức tự sự theo mạch thời gian truyện gì trước kể trước, quan hệ nhân quả được duy trì, kịch tính được chú trọng. Nếu dựa vào tiêu chí nhân vật (character) sử thi Xơ Đăng lại thuộc loại cốt truyện hành động (active plot) tức không miêu tả tâm lý nhân vật, loại cốt truyện này ra đời từ rất sớm trong lịch sử tự sự và đây là đặc trưng của cốt truyện thần thoại, sử thi, cổ tích Ngoài ra theo nhiều nhà nghiên cứu cốt truyện có hai kiểu: cốt truyện mở và cốt truyện đóng, sử thi Xơ Đăng thuộc loại thứ nhất.