3.3.2. Tác động của chính sách thuế xanh đến điều chỉnh hành vi tiêu dùng
3.3.2.1. Hạn chế tiêu dùng các sản phẩm hàng hóa không thân thiện với môi trường
Chính sách thuế xanh ở Việt Nam chưa thực sự hiệu quả trong hạn chế tiêu dùng các sản phẩm thân thiện với môi trƣờng. Tiếp cận từ góc độ QLNN, luận án thấy rằng số thu tuyệt đối từ thuế BVMT ngày càng tăng qua các năm trong giai đoạn 2012 2021 (tăng từ 11.458 tỷ đồng năm 2012 lên 59.544 tỷ đồng năm 2021, gấp 5,2 lần), tỷ trọng thu từ thuế BVMT so với tổng thu NSNN trong cùng giai đoạn cũng tăng dần và trở thành một nguồn thu quan trọng (tăng từ 1,1% năm 2012 lên 3,8% năm 2021). Số thu từ thuế BVMT tăng đã bù đắp đƣợc phần nào sự thiếu hụt của thu NSNN nhƣng cũng phản ánh thực tiễn hàng hóa gây ô nhiễm môi trƣờng vẫn đƣợc tiêu dùng với khối lượng lớn, do đó mục tiêu áp dụng thuế BVMT để hạn chế tiêu dùng các hàng hóa có ảnh hƣởng xấu tới môi trường chưa thực sự đạt được.
Nguyên nhân có thể xuất phát từ một số mặt hàng chịu thuế như xăng dầu, được coi là hàng hóa thiết yếu, do đó nhu cầu tiêu thụ rất cao (Bảng 3.6), Số lƣợng đơn vị hàng hóa chịu thuế BVMT thuộc nhóm xăng dầu được tiêu thụ trong giai đoạn 2012 2021 như xăng, dầu diezel theo xu hướng tăng, mức tiêu thụ năm 2021 gấp khoảng 5 6 lần năm 2012. Mặt khác, thuế suất thuế BVMT bị đánh giá là thấp do chưa phù hợp với mức độ gây ô nhiễm môi trƣờng của các hàng hóa (Nguyễn Thị Quỳnh Giao, 2022). Bên cạnh đó, vấn đề đánh thuế tuyệt đối trên đơn vị hàng hóa (đánh trên 1 lít xăng) gây khó khăn trong công tác thực hiện, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam phụ thuộc vào thị trƣờng xăng dầu quốc tế cũng nhƣ tình trạng biến động giá khó kiểm soát. Khung tính thuế và mức thuế tuyệt đối vẫn được giữ nguyên trong nhiều năm, trong khi đó cần phải liên tục thay đổi để phù hợp với thực tiễn và quan trọng nhất là mức thuế suất phải đƣợc tính toán dựa trên mức độ thiệt hại từ chất thải do việc tiêu thụ các hàng hóa gây ô nhiễm môi trường.