Nhà nghiên cứu phân tâm học Erich Fromm từng cho rằng: “Vấn đề
tôn giáo không phải là vấn đề Thượng đế mà là vấn đề con người”. Có thể
nói, mỗi một tư tưởng tôn giáo từ khi ra đời, dù quan niệm hay đức tin có thể
khác nhau nhưng đều quan tâm đến những vấn đề về khổ đau kiếp người,
hướng tới sự vỗ về xoa dịu và mong mỏi cuộc sống tốt lành bình an cho muôn
loài. Chính vì thế mà tôn giáo và văn học đã có sự gặp gỡ, có mối tương
thông, liên quan mật thiết với nhau. Tư tưởng tôn giáo trở thành tư tưởng của
văn học. Từ thời cổ đại, văn học đã gắn liền với tôn giáo. Các tác phẩm như
trường ca Ấn Độ Ramayana và Mahabharata hay trường ca Iliad, Odisee của
Hy Lạp thấm đẫm tinh thần và hình ảnh tôn giáo. Trong thời trung đại, dưới
chế độ thần quyền, tôn giáo trở thành một trong những chủ đề và cơ sở chính
của văn học. Đến thời Phục Hưng, phản ứng lại các giáo điều tôn giáo, phong
trào nhân văn bắt đầu lấy tôn giáo làm đối tượng giải thiêng của văn học nghệ
thuật, điển hình là François Rabelais với bộ tiểu thuyết nổi tiếng: Gargantua
và Pantagruel, Dante với Thần khúc Và tới thời kì Khai sáng cho đến nay,
truyền thống tôn giáo vẫn là một trong những cơ sở của tư tưởng văn học mà
chúng ta có thể bắt gặp trong các tác phẩm của những nhà văn lớn như
Voltaire, Tolstoi, Dostoievski, Eco, Salman Rushdie, James Wood.
Ở Việt Nam, tư tưởng tôn giáo manh nha xuất hiện trong văn học dân
gian, đến thời kì văn học trung đại tôn giáo cũng đã có tác động khá rõ.
Những tư tưởng của thời đại như Nho giáo, Phật giáo được dàn trải trong rất
nhiều những tác phẩm, thể hiện rõ tư tưởng của chủ nghĩa nhân văn, tư tưởng
ngợi ca cái đẹp, cái thiện, phê phán cái xấu, cái ác; đề cao giá trị của con
người, đề cao hiếu đạo, cùng với đó là ước vọng hướng đến tình yêu tự do và
hạnh phúc lứa đôi. Đến thời hiện đại, nhiều tôn giáo mới xuất hiện ở Việt
Nam, đặc biệt là Kitô giáo, tạo thêm nguồn cảm hứng cho sáng tác văn học.
Kết hợp tôn giáo với tín ngưỡng truyền thống, văn học đầu thế kỷ XX đã đem
đến một bức tranh tôn giáo đa sắc cho nền văn học Việt Nam, trong đó đặc
biệt có sự đóng góp của một số trào lưu văn học như Thơ Mới, tiểu thuyết Tự
lực Văn đoàn. Tiếp nối truyền thống ấy, tiểu thuyết Việt Nam đương đại cũng
đã ảnh hưởng sâu sắc và đưa tôn giáo trở thành một thành tố quan trọng của
nghệ thuật tiểu thuyết, vừa mang tính quy phạm vừa mang tính thế tục sâu sắc.