Việt Nam với bờ biển dài 3.260km, kéo dài từ Móng Cái đến Hà Tiên, có 28 tỉnh
thành giáp biển, trên 3.000 hòn đảo lớn nhỏ có tổng diện tích khoảng 1.630km2 . Với hệ
thống biển đảo như vậy, Việt Nam mang trong mình nhiều nguồn lợi về tài nguyên thủy
sản, tài nguyên khoáng sản, cũng như lợi thế để phát triển kinh tế cảng biển, vận tải biển
và du lịch biển.
Lịch sử, văn hoá biển
Bên cạnh những tiềm năng kinh tế, chúng ta còn có một nền văn hóa biển hết sức
phong phú, đa dạng và đầy sức hấp dẫn. Đó là những nền văn hóa khảo cổ, phong tục tập
quán, lễ hội, tín ngưỡng, ẩm thực, ngành nghề truyền thống, kho tàng văn học dân gian,
nghệ thuật diễn xướng, tri thức dân gian liên quan đến biển. Về văn hóa khảo cổ, sau
văn hóa Hòa Bình, các nhà khảo cổ học nước ta đã phát hiện được các di chỉ khảo cổ nằm
dọc bờ biển và hải đảo. Đó là các nền văn hóa: Hạ Long (Quảng Ninh), Tràng Kênh(Hải
Phòng), Hoa Lộc (Thanh Hóa), Quỳnh Văn (Nghệ An), Bàu Tró (Quảng Bình), Bầu Dũ
(Quảng Nam), Sa Huỳnh (Quảng Ngãi), Vĩnh Yên, Xóm Cồn, Hòa Diêm (Khánh Hòa)
Căn cứ vào những di chỉ khảo cổ này, cho thấy những cư dân ven biển và hải đảo nước ta,
cách đây hàng vạn năm đã thích ứng với môi trường biển và hướng những hoạt động khai
thác của mình vào các tài nguyên biển. Đồng thời, họ cũng có mối quan hệ giao lưu văn
hóa mạnh mẽ với các nước ở khu vực Đông Nam Á và châu lục thông qua những con
đường thương mại trên biển. Ở các vùng miền ven biển nước ta, ngư dân có những tục lệ
về kiêng kỵ liên quan đến việc đánh bắt trên biển. Nó phản ánh tâm thức, quan niệm của
ngư dân trong việc hành nghề, thái độ ứng xử với các nhóm, giới trong một cộng đồng. Lễ
hội miền biển cũng hết sức phong phú, gắn kết với những cộng đồng cư dân biển. Từ
những lễ hội chọi trâu của Đồ Sơn (Hải Phòng) gắn với nghi thức thờ Bà Đế, vị nữ thần
biển, dấu vết của tục hiến sinh cho thủy thần; lễ hội làng Quan Lạn (Vân Đồn, Quảng
Ninh), tái hiện lại trận đánh với quân Nguyên dưới sự chỉ huy của tướng Trần Khánh Dư;
lễ hội đền Cờn (Quỳnh Lưu, Nghệ An) qua sự tích Tống Phi; cho đến các lễ khao lề thế
lính Hoàng Sa (Lý Sơn, Quảng Ngãi), lễ hội đầm Ô Loan (Phú Yên), lễ hội Dinh Cô
(Long Hải, Bà Rịa – Vũng Tàu), lễ cúng phước biển ở Vĩnh Châu (Sóc Trăng) của đồng
bào Khmer, lễ hội Dinh Cậu (Phú Quốc, Kiên Giang) Nhiều địa phương ven biển có tổ
chức lễ hội đua thuyền như ở Nhượng Bạn (Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh); Làng Hà (Bảo Ninh,
Đồng Hới, Quảng Bình) thờ cá voi (dân gian gọi là Ông) có tổ chức hội cầu mùa (hội
xuống biển) và hội tháng bảy; Làng Thai Dương Hạ (Thuận An, Phú Vang, Thừa Thiên
Huế) tổ chức “trò bủa lưới” vào ngày 12 tháng Giêng âm lịch, nhằm tưởng nhớ Trương
Quý Công (Trương Thiều), một người gốc Bắc khi vào đây đã dạy cho dân nghề đánh cá
và buôn ghe mành. Sau trò trình nghề bủa lưới có tục đua trải; lễ hội đua thuyền trên đảo
Lý Sơn (Quảng Ngãi) diễn ra từ mồng 4 đến mồng 7 tháng Giêng âm lịch. Nổi bật trong
đó là lễ cúng cá Ông của cộng đồng ngư dân kéo thành một vệt dài từ Thanh Hóa vào đến
tận Kiên Giang, biểu hiện sinh động của sự giao thoa văn hóa Việt – Chăm.