Tính đến nay lịch sử lập hiến Việt Nam đã trải qua hơn nửa thế kỷ. Tuy đây là một khoảng thời gian không dài so với lịch sử lập hiến hơn hai trăm năm của các nước Pháp, Mỹ và nhiều nước khác trên thế giới nhưng nước ta đã có bốn bản Hiến pháp đánh dấu các giai đoạn phát triển của cách mạng Việt Nam, từ Nhà nước dân chủ nhân dân đến Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Cùng với sự phát triển của các chế định khác như Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, chế định về Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp cũng ngày càng phát triển và hoàn thiện để đáp ứng nhu cầu chính đáng của người dân và phù hợp với điều kiện thực tế của đất nước. Ngay từ bản Hiến pháp đầu tiên 1946, các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân đã được quy định ngay tại chương II, sau chương quy định về Chính thể. Với bản Hiến pháp đầu tiên này, người dân Việt Nam từ cảnh lầm than, nô lệ đã thực sự trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình bằng việc Hiến pháp công nhận công dân Việt Nam có quyền bầu cử, ứng cử, có quyền tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng, tự do đi lại Từ đây địa vị pháp lý của người dân nước ta chính thức được xác lập và ghi nhận trong đạo luật cơ bản của Nhà nước. Trải qua quá trình đấu tranh cách mạng và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân tiếp tục được ghi nhận, mở rộng, bổ sung thêm nhiều quyền mới tại các Hiến pháp 1959, 1980 và 1992. Đặc biệt Hiến pháp 1992 đã ghi nhận một cách tương đối đầy đủ và hoàn thiện về chế định này.
Trong số các quyền cơ bản của công dân được các bản Hiến pháp của nước ta ghi nhận thì các quyền về tự do dân chủ và tự do cá nhân luôn chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Bởi lẽ các quyền này thể hiện mối quan hệ giữa công dân với Nhà nước, thể hiện bản chất dân chủ, tiến bộ của Nhà nước ta, mức độ giải phóng cá nhân con người, đảm bảo cho con người được sống trong độc lập, tự do. Vì vậy, việc đảm bảo thực hiện trên thực tế các quy định của Hiến pháp về quyền tự do dân chủ và tự do cá nhân của công dân luôn được Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm. Công dân đã nhận thức được tầm quan trọng của các quyền đó đối với mình cũng như gắn liền quyền lợi của mình đối với các quy định đó. Tuy nhiên, từ việc quy định trong Hiến pháp và pháp luật đến việc bảo đảm thực hiện trên thực tế, công tác tổ chức thực hiện những quy định của Hiến pháp về quyền tự do dân chủ và tự do cá nhân của công dân vẫn còn nhiều vấn đề bất cập. Đó là thủ tục hành chính còn rườm rà, gây nhiều rắc rối cho nhân dân, một số quyền đã được quy định trong Hiến pháp nhưng vẫn chưa có luật cụ thể hóa và chưa được đảm bảo thực hiện trên thực tế
Trước thực tế đó, vấn đề tìm hiểu, nghiên cứu nhóm quyền này của công dân qua các bản Hiến pháp Việt Nam từ đó tìm ra những giải pháp góp phần hoàn thiện nó trong sự nghiệp đổi mới của nước ta hiện nay có một ý nghĩa vô cùng quan trọng về lý luận và thực tiễn. Xuất phát từ lý do đó em đã chọn đề tài: “Sự kế thừa và phát triển các quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân trong lịch sử lập hiến Việt Nam” làm đề tài cho khóa luận tốt nghiệp của mình.
Mục đích của khóa luận là: Qua việc nghiên cứu, tìm hiểu, so sánh các quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân trong các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980 và 1992 để thấy được tính kế thừa và phát triển của Hiến pháp sau so với bản Hiến pháp trước đó khi quy định về vấn đề này. Từ đó sẽ đề ra phương hướng, giải pháp góp phần hoàn thiện, bổ sung các quyền này của công dân cho phù hợp với giai đoạn hiện nay của đất nước.
Về phạm vi nghiên cứu của khóa luận: Khóa luận đi sâu vào nghiên cứu sự kế thừa và phát triển các quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân qua các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980 và Hiến pháp 1992 hiện hành.
Trong quá trình nghiên cứu, khoá luận đã sử dụng các phương pháp biện chứng duy vật, phương pháp lịch sử, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp tổng hợp, phương pháp hệ thống và kết hợp với khảo sát thực tiễn để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu.
Về bố cục của khóa luận: ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, khóa luận được chia làm ba chương:
Chương I: Khái quát chung về quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân
Chương II: Sự kế thừa và phát triển các quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân qua các bản Hiến pháp Việt Nam
Chương III: Việc bảo đảm thực hiện các quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân trong giai đoạn hiện nay
CHƯƠNG I: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN CƠ BẢN CỦA CÔNG DÂN VỀ TỰ DO DÂN CHỦ VÀ TỰ DO CÁ NHÂN
Ở nước ta, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân luôn là chế định quan trọng của Hiến pháp và là đối tượng chủ yếu của nền Hiến pháp dân chủ – Hiến pháp xã hội chủ nghĩa. Đảng và nhà nước ta đã vận dụng một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về học thuyết quyền con người, quyền công dân trong việc soạn thảo, xây dựng, sửa đổi và ban hành Hiến pháp phù hợp với tình hình thực tế trong từng giai đoạn lịch sử. Xuyên suốt trong quá trình lịch sử lập hiến của Việt Nam, đó là tư tưởng “lấy dân làm gốc”, xây dựng chính quyền Nhà nước “của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”, coi sự phát triển của cá nhân con người về mọi mặt là mục tiêu cao cả nhất. Vì vậy, quyền con người, quyền công dân không ngừng được mở rộng, được tôn trọng, được bảo vệ và có tính hiện thực.
Các quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân được ghi nhận trong Hiến pháp có ý nghĩa quan trọng hàng đầu đối với công dân cũng như đối với Nhà nước và xã hội. Nó là cơ sở nền tảng cho việc xác định các quyền cụ thể khác của công dân và được quy định trong Hiến pháp – văn bản pháp luật có hiệu lực pháp lý cao nhất. Trước khi tìm hiểu về các quyền cơ bản của công dân về tự do dân chủ và tự do cá nhân trong lịch sử lập hiến Việt Nam, cần nghiên cứu một số vấn đề lý luận và khái niệm liên quan đến nhóm quyền này.