Có nhiều ý kiến xung quanh mối tương quan của hai khái niệm pháp quyền và pháp trị, theo một số quan điểm thì chúng đồng nhất, số khác thì lại cho rằng đó là hai phạm trù tách biệt. Vậy tiêu chí nào để đánh giá, xem xét sự khác biệt hay tương đồng của pháp trị và pháp quyền? Thực chất giữa chúng có mối liên quan gì hay không? Từ góc độ của một người mới tìm hiểu và tiếp cận lí luận về nhà nước pháp quyền trên cơ sở khảo cứu các tài liệu của những học giả trong lĩnh vực này cộng thêm với vốn kiến thức khiêm tốn vừa tiếp thu, tôi xin trình bày một số quan điểm cá nhân về pháp trị và pháp quyền khi so sánh hai khái niệm trên. Trước hết, cần hiểu khái niệm pháp quyền là gì. Pháp quyền được luận bàn là pháp quyền thường được đặt trong khái niệm nhà nước pháp quyền. Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, pháp quyền cũng như nhà nước pháp quyền là một phương thức tổ chức và vận hành xã hội trên cơ sở của các quyền. Các quyền này được phân định và tổ chức sao cho sự lạm quyền không thể xảy ra và quyền tự do, dân chủ của người dân được bảo vệ . Còn PGS.TS Nguyễn Đăng Dung lại tóm lược: Vấn đề cốt lõi của pháp quyền là pháp luật về quyền. Pháp luật phân định và bảo vệ các quyền: quyền của các công dân và quyền của nhà nước; quyền của các nhánh quyền lực nhà nước như lập pháp, hành pháp và tư pháp . Và tư tưởng về nhà nước pháp quyền ra đời nhằm chống lại sự chuyên quyền, độc đoán, gắn liền với việc xác lập và pháp triển dân chủ. Động lực ra đời của hệ tư tưởng này bắt nguồn từ những quan điểm của người xưa cho rằng: sự công bằng, pháp luật là những thuộc tính vốn có từ ngàn xưa của trời đất. Bởi vậy, bạo lực, lộng quyền, và hỗn loạn là cái tương phản lại quy luật trên cần xóa bỏ . Hiện nay vẫn chưa có một định nghĩa thống nhất về pháp quyền hay nhà nước pháp quyền. Nhưng đứng ở góc độ cá nhân, tôi đồng tình với quan điểm của một số học giả cho rằng: pháp quyền là sự thượng tôn pháp luật triệt để, là sự cai trị bởi luật, không có một cá nhân hay tổ chức nào vượt lên trên pháp luật và nhà nước pháp quyền là mô hình nhà nước được vận hành trên cơ sở pháp luật hạn chế, kiềm tỏa quyền lực nhà nước_ một nhà nước hoàn toàn bị triệt tiêu khả năng tồn tại hiện tượng lạm quyền. Vậy thế nào là pháp trị? Theo PGS.TS Nguyễn Đăng Dung thì pháp trị là thuyết cai trị bằng pháp luật do Hàn Phi Tử khai sinh và nó đối lập với nhân trị (nhân trị chia thành hai loại: loại độc tài (do một người cai trị) và tập đoàn trị (do một tập thể cai trị) ) . Theo quan điểm cá nhân, tôi thiên về cách hiểu pháp trị là sự triệt để sử dụng pháp luật như là công cụ hữu hiệu nhất phục vụ cho việc cai trị, và tất nhiên theo đó sẽ có chủ thể đứng trên pháp luật để sử dụng thứ “công cụ tối ưu” đó, nói cách khác đó là cai trị bằng luật. Tôi cũng không đồng ý với tác giả Nguyễn Đăng Dung trong việc diễn giải khái niệm nhân trị để nhấn mạnh sự khác biệt với khái niệm pháp trị cũng như việc khẳng định người khởi xướng thuyết pháp trị là Hàn Phi Tử vì thực tế thuyết này đã hình thành và phát triển và nhiều giai đoạn bởi các triết gia như Quản Trọng, Thận Đáo, Thân Bất Hại, Thương Ưởng và Hàn Phi Tử là người hoàn thiện nó trong lịch sử tư tưởng chính trị cổ đại Trung Quốc .