Chân dung văn học là một thể loại đã xuất hiện trong nền văn học nước
ta từ lâu, thời văn học trung đại, một số bài tựa, bình của các tác giả cũng
đã mang dáng dấp chân dung, hoặc có yếu tố chân dung. “Bước vào thời kì
văn học hiện đại, thể chân dung văn học được du nhập từ phương Tây vào
nước ta, ban đầu cũng bị lẫn vào phê bình (Thi nhân Việt Nam của Hoài
Thanh – Hoài Chân, 1941; Nhà văn hiện đại của Vũ Ngọc Phan, 1942 ) sau
dần dần tách ra trở thành một thể độc lập. Từ sau 1945 trở lại đây, nền văn
học Việt Nam hiện đại chứng kiến hàng loạt các bài chân dung văn học của
chính các nhà văn viết về nhau và của các nhà nghiên cứu, phê bình văn học.
Những tác phẩm như Những gương mặt – Chân dung văn học của Tô Hoài
(Nxb Hội Nhà văn, 1997), những bài viết của Nguyễn Đức Bính về Hồ Xuân
Hương và Ngô Tất Tố, của Nguyễn Tuân về Thạch Lam, Nguyên Hồng là
những ví dụ.”[11,tr.1] Từ sau Đại hội đại biểu Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ VI năm 1986,
đất nước ta có nhiều đổi mới trên nhiều lĩnh vực của đời sống, xã hội. Bước
vào Đổi mới, nền văn học của nước ta chuyển động mạnh mẽ về nhiều mặt.
Đây cũng là thời kỳ nhiều giá trị văn hoá, văn chương được nhìn nhận, định
vị lại. Cùng với sự cởi mở hơn về quan niệm văn chương, sự tự do dân chủ
hơn trong không khí sáng tác và tiếp nhận, đời sống văn học đã phát triển trên
cả bề rộng lẫn bề sâu. Nền kinh tế thị trường từng bước phát triển giúp cho
quyền con người, quyền cá nhân được đề cao, tạo điều kiện cho văn học “mở
rộng cách nhìn”, mở rộng đề tài, mở rộng hướng thể hiện. Nhiều sự kiện văn
học quá khứ, nhiều số phận văn chương cùng nhiều vấn đề phức tạp của quá
khứ gần, xa đã được tái dựng theo một cái nhìn mới, thấu tình đạt lý hơn