Trong gần mười thế kỷ đầu truyền bá vào Việt Nam mặc dù trong hoàn
cảnh đất nước bị xâm lược và đô hộ nhưng do điều kiện hiện thực tương hợp,
Phật giáo đã du nhập một cách hoà bình vào xã hội Việt Nam. Bước đầu Phật
giáo đã tạo ảnh hưởng trong nhân dân và có những chuẩn bị cho sự phát triển
mới trong giai đoạn đất nước độc lập tự chủ.
Việc nước ta bước vào kỷ nguyên độc lập tự chủ sau một ngàn năm Bắc
thuộc đã tạo điều kiện cho Phật giáo phát triển một bước mới. Từ thế kỷ X Phật
giáo đã trở thành quốc giáo. Tuy vậy nó vẫn mang đậm yếu tố dân gian. Ở kinh
đô Hoa Lư chùa chiền xuất hiện nhiều chùa như chùa Bà Ngô, chùa Tháp và
nhiều cột kinh Phật, hình tượng Phật đã quen thuộc với người Việt Nam.
Từ thế Kỷ X – XIV dưới thời Lý – Trần, Phật giáo phát triển đến mức cực
thịnh, hầu hết các đời vua đều sùng Phật, xây dựng chùa tháp, tô tượng, đúc
chuông, dịch kinh phật. Đông đảo quần chúng nô nức theo Phật giáo, dân chúng
quá nửa là sư. Rất nhiều chùa, tháp có quy mô lớn với kiến trúc độc đáo như
chùa Phật Tích, chùa Diên Hựu, chùa Phổ Minh, chùa Quỳnh Lâm Giai đoạn
này Phật giáo có vai trò rất lớn đối với văn hoá (như thơ ca, kiến trúc, điêu
khắc), đối với đường lối đối ngoại, đặc biệt Phật giáo có vai trò lớn đối với
những thắng lợi trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược chống Tống
thời Lý và ba lần chống quân Nguyên Mông thời Trần.
Sang thế kỷ XV, cùng với sự xác lập của triều đình phong kiến nhà Lê đã
tuyên bố lấy Nho giáo làm quốc giáo. Mất vị trí quốc giáo nhưng Phật giáo vẫn
lan toả trong tầng lớp bình dân và những làng quê.