Sự phủ định nghĩa là sự thay thế những sự vật, hiện tượng cũ bằng những sự
vật, hiện tượng mới trong quá trình vận động và phát triển.
Theo lịch sử triết học, tuỳ vào thế giới quan và phương pháp luận, các nhà
triết học và các trường phái triết học có quan niệm khác nhau về sự phủ định.
Những người theo quan điểm siêu hình coi sự phủ định là sự diệt vong hoàn toàn
của cái cũ, sự phủ định sạch trơn, chấm dứt hoàn toàn sự vận động và phát triển của
sự vật. Họ tìm nguyên nhân của sự phủ định ở bên ngoài sự vật, ở một lực lượng
siêu nhiên nào đó. Có quan niệm lại cho rằng sự vật mới ra đời thay thế sự vật cũ
nhưng hầu như lặp lại toàn bộ quá trình của sự vật cũ. Còn theo quan điểm duy vật
biện chứng thì sự chuyển hoá từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi
về chất, sự đấu tranh thường xuyên của các mặt đối lập làm cho mâu thuẫn được
giải quyết, từ đó dẫn đến sự vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời. Sự thay thế diễn ra
liên tục tạo thành sự vận động, phát triển không ngừng mang tính chu kỳ của thế
giới khách quan. Sự vật mới ra đời là kết quả của sự phủ định sự vật cũ. Vậy sự phủ
định là tiền đề, tạo điều kiện cho sự phát triển liên tục, cho sự ra đời của cái mới
thay thế cái cũ. Đó là phủ định biện chứng.
Phủ định biện chứng là quá trình khách quan, tự thân, là quá trình kế thừa
cái tích cực đã đạt được từ cái cũ, là mắt khâu trong quá trình dẫn tới sự ra đời của
sự vật, hiện tượng cao mới, tiến bộ hơn.
V.I.Lênin có viết về phủ định biện chứng: “Không phải sự phủ định sạch
trơn, không phải sự phủ định không suy nghĩ, không phải sự phủ định hoài nghi,
không phải sự do dự, cũng không phải sự nghi ngờ là cái đặc trưng và cái bản chất
trong phép biện chứng mà là sự phủ định coi như là vòng khâu của liên hệ, vòng
khâu của sự phát triển, với sự duy trì cái khẳng định”.