Động vật nguyên sinh có khoảng 65% loài sống tự do, di chuyển chủ động. Một số sống bám tạm thời vào giá thể vô sinh hoặc hữu sinh cho mục đích dinh dưỡng, một số bám cốđịnh và có thể hình thành quần thể. Nhóm sống bám thường cócon non bơi tự do và trở lại đời sống bám khi trưởng thành. Thức ăn phần lớn là mảnh vụn hữu cơhoặc các sinh vật có kích thước nhỏ (vi khuẩn, tảo đơn bào.). Nhờ hoạt động của lông bơi, tấm lông và màng uốn các mảnh vụn thức ăn được dòng nước xoáy tập trung vào bào khẩu. Một số trùng cỏsăn mồi.