Hơn hai thập kỷ tiến hành công cuộc đổi mới đất nước đã đem lại cho đất nước ta sự thay đổi to lớn, có ý nghĩa lịch sử mà bao trùm nhất là việc thực hiện dân chủ hóa các lĩnh vực của đời sống xã hội nước ta, từ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội Chế độ hành chính quan liêu, bao cấp về mọi mặt đã dấn dần được đẩy lùi, người dân được dần dần làm chủ tư liệu sản xuất, được khuyến khích làm ăn theo pháp luật, được bày tỏ chính kiến, nguyện vọng của mình, được chất vấn, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, cán bộ đảng và viên chức nhà nước và các cơ quan dân cử. Những chuyển biến bước đầu là rất đáng trân trọng. Tuy nhiên, những bước tiến về dân chủ xã hội vẫn còn khiêm tốn, chưa đáp ứng được yêu cầu của cuộc sống, nhất là khi nước ta hội nhập sâu rộng hơn vào cộng đồng quốc tế. Tình trạng dân chủ một cách hình thức đang còn phổ biến hiện nay, về thực chất, đó là tình trạng mất dân chủ trong đời sống xã hội, đang là nỗi bức xúc của nhân dân, làm giảm lòng tin và tính tích cực của xã hội và làm chậm sự phát triển của đất nước. Người dân đang mong muốn quyền làm chủ đích thực của mình không bị xâm phạm, không bị tha hóa, được thực hiện một cách thực chất và hiệu quả hơn và cần có những hình thức, biện pháp cụ thể để kiểm soát việc thực thi quyền lực. Vấn đề phản biện xã hội (PBXH) càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Bằng những kết quả của công cuộc đổi mới, Việt Nam đang thực hiện một công cuộc chuyển đổi quan trọng, từ tư duy đến hành động, từ tổ chức đến con người, từ chủ trương, kế hoạch đến hình thức và biện pháp thực hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, nhưng cũng còn nhiều câu hỏi trên nhiều lĩnh vực và có nhiều cách trả lời khác nhau. Chính kiến khác nhau đang tồn tại trong xã hội là điều khó tránh khỏi. Trong bối cảnh ấy không ai có thể thay thế nhân dân tìm ra cách giải quyết của vấn đề, không sách vở nào cung cấp chìa khóa như một cẩm nang của sự phát triển ở Việt Nam. Để tìm ra lời giải thích đích thực cho những vấn đề do cuộc sống đặt ra, không thể độc thoại mà cần phải tranh luận, tư vấn, phản biện, cần phải huy động trí tuệ của toàn xã hội, khơi dậy lòng yêu nước, trí thông minh, sự tâm huyết và lòng dũng cảm của toàn dân. Có như vậy mới tìm ra được những phương án tối ưu, phân biệt cái đúng với cái sai, chân lý và ngụy biện, động cơ đúng và ý đồ xấu, mang lại lợi ích cho dân tộc. Hoạt động của Đảng và Nhà nước rất cần có sự phản biện từ phía xã hội thông qua những hình thức phản biện đa dạng nhằm khắc phục những hạn chế, yếu kém và sai lầm. Ở Việt Nam, trong những năm gần đây, thuật ngữ “phản biện xã hội” được nhắc đến nhiều, nhất là trong hoạt động xây dựng đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Tại Đại hội lần thứ X của Đảng cộng sản Việt Nam, Đảng ta đã đưa ra quan điểm xây dựng quy chế, cơ chế phản biện xã hội:“ Xây dựng quy chế giám sát và phản biện của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội và nhân dân đối với việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách, quyết định lớn của Đảng và việc tổ chức thực hiện, kể cả đối với công tác tổ chức và cán bộ” Chủ trương trên của Đảng đã nhận được nhiều sự quan tâm chú ý của các tổ chức và cá nhân trong xã hội, đồng thời góp phần tạo ra cơ sở về mặt tư tưởng cho hoạt động PBXH ở nước ta. Song, thực tế cho thấy trong thời gian qua, ở Việt Nam, hoạt động phản biện các chủ trương, chính sách của Đảng, văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) quan trọng của Nhà nước chưa được diễn ra thường xuyên và chưa đạt được chất lượng như mong muốn. Trong số các nguyên nhân dẫn đến kết quả hạn chế của hoạt động PBXH ở Việt Nam , việc thiếu một cơ chế pháp lý cụ thể để điều chỉnh hoạt động này được coi như một nguyên nhân cơ bản. Điều này đặt các chủ thể có thẩm quyền trước yêu cầu cần phải xây dựng và hoàn thiện pháp luật về PBXH. Đây là một vấn đề quan trọng, có tính chất quyết định đến chất lượng và hiệu quả của hoạt động phản biện xã hội ở Việt Nam hiện nay.