Hải quan Việt Nam được thành lập ngày 10/9/1945. Trải qua hơn 60 năm xây dựng trưởng thành, Hải quan Việt Nam đã hoàn thành các nhiệm vụ chính trị được Đảng và Nhà nước giao cho là: thực hiện kiểm tra, giám sát hàng hóa phương tiện vận tải; phòng chống buôn lậu,vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới; tổ chức thực hiện pháp luậtvề thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; kiến nghị chủ trương, biện pháp quản lý nhà nước về hải quan đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh nhập cảnh, quá cảnh và chính sách thuế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Kết quả hoàn thành nhiệm vụ của Hải quan Việt Nam đã góp phần quan trọng trong công cuộc đấu tranh giải phóng đất nước cũng như trong công cuộc xây dựng bảo vệ Tổ quốc. Từ nay đến năm 2020, sẽ có rất nhiều sự kiện lớn trong đời sống kinh tế ư xã hội của nước ta. Đây là giai đoạn đất nước thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế ư xã hội 10 năm đầu của thế kỷ XXIư Chiến lược đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủnghĩa, xây dựng nền tảng để đến 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp, là mốc thời gian Việt Nam đã hội nhập tương đối toàn diện vào kinh tế thế giới và khu vực, khi đó đã là Khu vực tự do thương mại ASEAN (AFTA) bao gồm tất cả 10 thành viên ASEAN, là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), của Diễn đàn Kinh tế khu vực châu áư Thái Bình Dương (APEC), của Diễn đàn hợp tác toàn diện áư Âu (ASEM). Thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế, đòi hỏi ngành Hải quan phát triển hơn nữa, hoạt động có tính định hướng với các kế hoạch dài hạn và ngắn hạn; nhanh chóng hiện đại hóa, tự động hóa các mặt công tác, nhất là trong thủ tục thông quan hàng hóa, đổi mới hệ thống tổ chức nhằm thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ được giao. 2 Trước yêu cầu cấp thiết như vậy, ngành Hải quan đã triển khai thực hiện “Kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa ngànhHải quan giai đoạn 2004 ư 2006”, và xây dựng “Chiến lược phát triển Hải quan Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn 2020” để Hải quan Việt Nam phát triển đúng hướng, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế và hội nhập với cộng đồng quốc tế. Năm 2005, Chính phủ đã phê duyệt Dự án hiện đại hóa Hải quan với nguồn vốn vay từ Ngân hàng thế giới (WB). Theo các chương trình này,đến năm 2010 Hải quan Việt Nam phấn đấu đạt với trình độ của Hải quan cácnước đứng đầu trong khu vực ASEAN, thể hiện: lực lượng hải quan đạt trình độ chuyên nghiệp, chuyên sâu; hệ thống thông quan trong các khâu nghiệp vụ hải quan về cơ bản là tự động hóa trên cơ sở áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro, có trang thiết bị kỹ thuật hiện đại nhằm t?o thu?n l?i cho cỏc ho?t d?ng thuong m?i h?p phỏp, t?o mụi trường thuận lợi trong việc thuhỳt d?u tunu?c ngoài, thỳc d?y s?tang tru?ng c?a n?n kinh t?, d?m b?o ngu?n thu cho ngõn sỏch qu?c gia, b?o v?xó h?i và an ninh qu?c gia, th?c thi phỏp lu?t h?i quan m ?t cỏch minh b?ch và cụng b?ng. Theo quy định của pháp luật hiện hành, hệ thống tổchức Hải quan Việt Nam được tổ chức theo nguyên tắc tập trung thống nhất theo ba cấp: Tổng cục Hải quan; Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố; Chi cục Hải quan. Quá trình hoạt động đã phát huy được ưu thế đáp ứngkịp thời việc quản lý và phục vụ sự phát triển nhanh chóng của các loại hìnhxuất khẩu, nhập khẩu trên cả nước, khắp các tỉnh có cửa khẩu cũng như không có cửa khẩu mà có hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, đầu tư liên doanh. Tuynhiên, do những đặc điểm mang tính đặc thù của hoạt động hải quan là luôn gắn với yếu tố giao lưu thương mại quốc tế nên với mô hình như hiện nay đã và đang bộc lộ sự bất cập như: có những đơn vị cấp Cục hải quan tỉnh, thành phố quá lớn; có một số Cục hải quan tỉnh quá nhỏ; Cục Hải quan là cấp trung gian, chủ yếu quản lý cán bộ; còn công tác nghiệp vụ chủ yếu do Hải quan cấp Chi cục thực hiện. Bộ máy tham mưu giúp việc của cơ quan Tổng cục được hình thành và tổ chức 3 nhằm thực hiện phương thức quản lý cũ, thủ công, trước yêu cầu đổi mới tinh giảm và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các tổ chức bộ máy cũng như đáp ứng các yêu cầu quản lý của mô hình hải quan hiện đại trong lộ trình cải cách và hiện đại hóa cần phải đổi mới tổ chức các cơ quan này cho phù hợp. Từ những lý do nêu trên cho thấy đổi mới hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và đáp ứng các yêu cầu hiện đại hóa là một yêu cầu cấp thiết mang tính khách quan. Nhưng đổi mới xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn như thế nàolà vấn đề cần nghiên cứu một cách đầy đủ và nghiêm túc. Vì vậy, tác giả chọnđề tài “Cơ sở lý luận đổi mới tổ chức hải quan theo mô hình hải quan hiện đạiở Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu viết luận văn thạc sĩ.