Theo Robertsons : thiết chế là một tập hợp bền vững các giá trị,
chuẩn mực, vị thế, vai trò và nhóm vận động xung quanh một nhu cầu cơ bản
của xã hội. Ông cho rằng, một xã hội muốn tồn tại và phát triển bình thường,
phải được hình thành trên những mô hình hành vi, những khuôn mẫu, khuôn
phép chung để từ đó mỗi thành viên trong xã hội có thể soi vào đó mà hành động
cho phù hợp. Không thể nói sự tồn tại và phát triển của một xã hội mà lại không
có thiết chế, tức là một xã hội không có kỷ cương, quy tắc hành động, không có
hệ thống chuẩn mực, giá trị và sự duy trì, kiểm soát việc thực hiện các kỷ cương
, quy tắc đó. Ông còn cho rằng, thiết chế xã hội, hay những mô hình hành vi của
con người được “ thiết chế hóa” do những nhu cầu khách quan của các lĩnh vực
hoạt động xã hội khác nhau quy định.[2;54] Theo G.V. Oxipop : Thiết chế xã hội là tổ chức nhất định của hoạt
động xã hội và các quan hệ xã hội, được thực thi bằng hệ thống phối hợp của
những quy chuẩn về hành vi, chuẩn mực và giá trị, được định hướng một cách
hợp lý.[2;55] Theo quan niệm của V.A. Cruglicop : Thiết chế xã hội là sự biểu
hiện vật chất của các chuẩn mực xã hội và là cơ quan điều hòa việc tuân theo các
chuẩn mực đó. Thiết chế xã hội là sự tổ chức các hoạt động xã hội và các quan
hệ xã hội nhất định, làm cho các quan hệ xã hội có thể có được tính ổn định và
tính kế thừa. Thiết chế xã hội biểu hiện ra dưới hình thức các cơ quan khác nhau
2
thực hiện chức năng điều hòa những lĩnh vực nào đó của các quan hệ xã
hội.[2;55] Theo xã hội học : Thiết chế xã hội không phải một nhóm người cụ
thể, cũng không phải một tổ chức hay hội đoàn cụ thể. Thiết chế xã hội là một hệ
thống các quan hệ xã hội đã được xác lập ổn định trong xã hội, được định hình
theo thời gian. Trong các mối quan hệ tương tác giữa các vai trò, một số ứng xử
nào đó của con người được lặp đi lặp lại, rồi dần dần thành tập quán, và cuối
cùng trở thành những chuẩn mực mà mọi thành viên đều thừa nhận và tuân
thủ.[1;153] Hay hiểu theo một cách khác “ Thiết chế xã hội là kết cấu các vị trí
xã hội ít nhiều có tính cách ổn định, nhằm đáp ứng những nhu cầu cơ bản của
con người trong xã hội [3;110] Để hiểu được khái niệm thiết chế xã hội cần phải hiểu khái niệm giá
trị xã hội và chuẩn mực xã hội :
– Theo Bách khoa toàn thư quốc tế về xã hội học “ giá trị là những tiêu chuẩn
đánh giá thế nào là tốt hay xấu, phải hay trái, đẹp đẽ hay xấu xa”.
Còn theo V.A.Crug licop, giá trị xã hội là những hiện tượng của đời sống xã
hội được xét trên góc độ ý nghĩa mà xã hội nói chung, một giai cấp hay một tập
đoàn xã hội gán cho nó. Những giá trị xã hội là những yếu tố điều hòa hành vi,
lợi ích và quan hệ của cá nhân. Đó là những tố chất quan trọng trong cơ cấu của
tập đoàn xã hội, tạo ra ở cá nhân và tập đoàn những tố chất cho các hành vi nhất
định và những cơ sở để đánh giá những hành vi đó. Giá trị luôn gắn với những
tiêu chuẩn chung cảu hành vi như : tính trung thực, lòng tự trọng, tình yêu chung
thủy, tính kỷ luật.
– Chuẩn mực là những khuôn mẫu chung của hành vi, được mọi người trong
xã hội cho là đúng, là cần thiết để điều hòa hành vi của con người.
TheoCruglicop, chuẩn mực là những “vật” điều hòa hoạt động của xã hội nói
chung, của tập đoàn xã hội và cá nhân. Chuẩn mực xã hội do xã hội thiết lập và
thay đổi, xã hội cũng tạo ra những phương tiện kiểm soát xã hội khác nhau để
bảo đảm việc thực hiện những chuẩn mực ấy