Sự đề kháng kháng sinh
Kháng sinh có tác dụng ức chế hoặc tiêu diệt vi khuẩn, nhưng khi trong môi
trường có kháng sinh mà vi khuẩn vẫn phát triển thì được coi là sự đề kháng
kháng sinh. Vi sinh vật đa kháng kháng sinh (MDRO) là các vi sinh vật chủ yếu là
vi khuẩn có khả năng kháng một hoặc hơn một loại kháng sinh. Một số vi khuẩn
chỉ kháng một loại kháng sinh vẫn được coi là đa kháng kháng sinh như tụ cầu
vàng kháng methicillin (MRSA) hay vi khuẩn đường ruột kháng carbapenem
(CRE)[31] 1.1.3.1. Phân loại đề kháng kháng sinh
Có 2 loại đề kháng: là đề kháng giả và đề kháng thật
– Đề kháng giả: Đề kháng giả là có biểu hiện là đề kháng nhưng không phải là
bản chất, tức là không do nguồn gốc di truyền. Khi vào trong cơ thể, tác dụng của
kháng sinh phụ thuộc vào ba yếu tố là kháng sinh – người bệnh – vi khuẩn. Đề
kháng giả có thể do một trong ba yếu tố hoặc có thể kết hợp hai hay thậm chí cả ba
yếu tố[6].
– Đề kháng thật: có 2 loại là đề kháng tự nhiên và đề kháng thu được.
+ Đề kháng tự nhiên do một số loài vi khuẩn không chịu tác dụng của một số
kháng sinh nhất định. Ví dụ P. aeruginosa không chịu tác dụng của penicilin G, S.
aureus không chịu tác dụng của colistin. Hoặc vi khuẩn không có vách như
Mycoplasma không chịu tác dụng của các kháng sinh beta-lactam ức chế sinh tổng hợp
vách. Đề kháng tự nhiên thường mang tính chất đặc trưng theo từng loại vi khuẩn.
– Đề kháng thu được do một biến cố di truyền là đột biến hoặc nhận được gen
đề kháng để một vi khuẩn đang từ không có gen đề kháng trở thành có gen đề
kháng, nghĩa là đang nhạy cảm trở thành có khả năng đề kháng kháng sinh. Các gen
đề kháng có thể nằm trên một, một số hoặc tất cả các thành phần di truyền của vi
khuẩn gồm nhiễm sắc thể, plasmid và transposon. Đề kháng thu được thường mang
tính chất của từng cá thể trong loài[6].
Đề kháng thu được là yếu tố đóng vai trò chính trong việc gia tăng tình hình
kháng kháng sinh hiện nay. Các nghiên cứu về kháng kháng sinh của vi khuẩn luôn
tập trung phân tích những biến đổi về mặt di truyền của vi khuẩn do đề kháng thu
được làm thay đổi tính đề kháng của vi khuẩn như thế nào
1.1.3.2. Cơ chế kháng kháng sinh của vi khuẩn
Sự chọn lọc tự nhiên tạo ra những đáp ứng đặc hiệu dẫn đến các đột biến gen
để thích nghi. Gần như toàn bộ các kháng sinh sẵn có hiện nay trong thực hành lâm
sàng thu nhận được các đột biến gen từ các chất liệu di truyền hoặc những biến đổi
của các gen biểu hiện, tạo ra sự kháng thuốc. Việc hiểu rõ nền tảng cơ bản về sinh
học và gen học của sự kháng kháng sinh là vần đề rất quan trọng để làm giảm sự lan
rộng của kháng kháng sinh cũng như cải thiện việc điều trị trên lâm sàng.
Vi khuẩn thường sử dụng 2 cơ chế chính về mặt gen học để thích ứng và tạo
ra sự kháng kháng kháng sinh là: – Đột biến gen thường liên quan tới sự hoạt động
của các thuốc kháng sinh; – Tiếp nhận các DNA mã hóa các gen kháng từ bên ngoài
thông qua lây truyền ngang từ các gen chuyển (Horizontal Gene Transfer-HGL).
Từ các gen kháng kháng sinh này sẽ tổng hợp ra các protein chức năng, tạo ra
các cơ chế kháng khác nhau [69].