Tự lực văn đoàn ra đời cho đến nay đã gần một thế kỷ. Trong thời gian gần một
trăm năm ấy, đất nước đã trải qua nhiều biến thiên lịch sử. Những biến thiên ở từng giai
đoạn lịch sử đã chi phối cách nhìn nhận, đánh giá khác nhau của giới nghiên cứu phê
bình văn học về đóng góp của Tự lực văn đoàn cho nền văn học Việt Nam hiện đại.
Trước ngày đất nước thống nhất (trước ngày 30/4/1975), giới nghiên cứu phê bình văn
học ở miền Nam đã sớm có một số công trình và nhiều bài viết về văn đoàn Tự lực.
Trong thời gian này, ở miền Bắc, các nhà nghiên cứu và giảng dạy văn học của Khoa
Văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội và Khoa Văn Đại học Sư phạm 1 Hà Nội cũng đã có các
giáo trình nghiên cứu về Tự lực văn đoàn. Trong các bộ Sơ thảo và Lược thảo lịch sử
văn học Việt Nam được xuất bản tại Hà Nội trong thời gian từ 1957 đến 1965, Tự lực
văn đoàn được đề cập nhiều hơn. Thực tế các công trình nghiên cứu về Tự lực văn đoàn
ở hai miền Nam – Bắc thời ấy đã thể hiện những cách nhìn khác nhau đối với Tự lực văn
đoàn; miền Nam có phần nghiêng về thành tựu nghệ thuật của tác phẩm, còn miền Bắc
lại thiên về nội dung tư tưởng tác phẩm văn chương Tự lực văn đoàn.
Sau ngày đất nước được hoàn toàn thống nhất, đặc biệt sau Đại hội Đảng toàn
quốc lần thứ VI (12/1986), sự đổi mới đất nước nói chung và đổi mới văn học nói riêng
đã tạo cho giới nghiên cứu phê bình văn học cả nước có cái nhìn thấu suốt và toàn diện
hơn đối với Tự lực văn đoàn. Những cuộc hội thảo lớn mang tầm cỡ quốc gia được tổ
chức, một số công trình nghiên cứu cũng như nhiều luận văn, luận án về Tự lực văn đoàn
được thực hiện. Bằng quan điểm lịch sử và vận dụng kịp thời, sáng tạo những lý thuyết
hiện đại của khoa nghiên cứu văn học thế giới, các nhà nghiên cứu văn học Việt Nam đã
thực sự nhìn nhận tổ chức Tự lực văn đoàn một cách khoa học, chính xác và thấu đáo
hơn. Các cuộc hội thảo cũng như những công trình nghiên cứu và nhiều bài viết đều có
được tiếng nói chung khi khẳng định những thành tựu, đóng góp của Tự lực văn đoàn
cho nền văn học Việt Nam hiện đại. Trong thực tế nghiên cứu, đã có một số công trình
và bài viết đi vào từng thể loại riêng như tiểu thuyết, truyện ngắn, tiểu luận văn học của
các nhà văn Tự lực văn đoàn. Tuy nhiên, các hội thảo và những công trình, những bài
viết về Tự lực văn đoàn đều thể hiện một tầm nhìn vĩ mô khi nghiên cứu những đóng
góp về nhiều phương diện của tổ chức văn học này cho nền văn học Việt Nam hiện đại
mà chưa có những công trình nghiên cứu một cách hệ thống và chuyên sâu về tất cả các
thể loại thuộc hai loại hình văn xuôi hư cấu và văn xuôi phi hư cấu. Trong khi đây lại là
đóng góp quan trọng nhất của Tự lực văn đoàn cho nền văn học Việt Nam hiện đại theo
hướng đổi mới và phát triển một cách triệt để, toàn diện và sâu sắc các thể loại thuộc hai
loại hình ấy. Nếu như phong trào Thơ mới giai đoạn 1932 – 1945 đã làm thay đổi tận gốc
khi chuyển từ thơ cũ sang Thơ mới theo tinh thần hiện đại thì văn xuôi Việt Nam giai
đoạn này, đặc biệt là Tự lực văn đoàn đã làm một cuộc cách mạng mà trước đó chưa từng
có. Điều này được thể hiện khá rõ ràng và sâu sắc trong việc làm biến đổi nhanh chóng
và diệu kỳ các thể loại văn xuôi hư cấu và văn xuôi phi hư cấu bằng thi pháp và nghệ
thuật tự sự hiện đại để đưa nền văn xuôi Việt Nam phát triển ngang tầm và hòa nhịp với
sự tiến bộ của các nền văn học hiện đại trong khu vực và trên thế giới.