2.3. Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng quy định về các trường hợp sử dụng quyền tác giả, quyền liên quan không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyềnBên cạnh việc quy định các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm QTG, QLQ, pháp luật Việt Nam hiện hành còn có quy định các trường hợp sử dụng QTG, QLQ không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền. Đây là quy định cho phép những tổ chức, cá nhân đáp ứng các điều kiện nhất định được sử dụng các đối tượng được bảo hộ QTG, QLQ không cần sự cho phép của chủ sở hữu nhưng vẫn phải thực hiện nghĩa vụ thanh toán tiền bản quyền cho chủ sở hữu. Các trường hợp sử dụng QTG, QLQ không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền trước đây được đề cập với tên gọi là “Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép nhưng phải trả tiền nhuận bút, thù lao” và “Các trường hợp sử dụng QLQ không phải xin phép nhưng phải trả tiền nhuận bút, thù lao”. Tên gọi này diễn giải một cách rõ ràng, dễ hiểu về việc chủ thể sử dụng được miễn nghĩa vụ xin phép nhưng sau khi dùng xong vẫn phải trả tiền nhuận bút, thù lao cho chủ sở hữu QTG, QLQ. Đến Luật SHTT sửa đổi năm 2022, nội dung tương ứng này được quy định tại Điều 26 với tên gọi là “Giới hạn QTG” và Điều 33 với tên gọi là “Giới hạn QLQ”. Đây là một nguyên tắc pháp lý được quy định ở Điều 9.2 Công ước Berne, Điều 15.2 Công ước Rome và Điều 13 Hiệp định TRIPs nhằm hai mục đích là giới hạn phạm vi thực thi các quyền độc quyền của chủ thể QTG, QLQ và bảo vệ quyền tiếp cận thông tin của công chúng. Về nguyên tắc, các tổ chức, cá nhân khi sử dụng tác phẩm, đối tượng của QLQ trong thời hạn bảo hộ phải xin phép và trả tiền bản quyền cho chủ sở hữu QTG, QLQ. Tuy nhiên, pháp luật có quy định các trường hợp hạn chế, thu hẹp phạm vi các độc quyền trao cho chủ sở hữu QTG, QLQ nên có những trường hợp các chủ thể khác được tự do sử dụng tác phẩm, đối tượng của QLQ mà không phải xin phép chủ sở hữu QTG, QLQ nhưng sau khi sử dụng thì vẫn phải trả tiền bản quyền để bù đắp chi phí cho hoạt động sáng tạo, đảm bảo không gây thiệt hại bất hợp lý đến việc khai thác sáng tạo trí tuệ của chủ sở hữu. Như vậy, quy định này chỉ giới hạn một phần quyền của chủ sở hữu QTG, QLQ ở khía cạnh cấp phép sử dụng tác phẩm, đối tượng của QLQ mà không đề cập đến các hạn chế khác như quyền nhận tiền bản quyền, hạn chế về thời gian bảo hộ, về phạm vi lãnh thổ được bảo hộ nên việc sử dụng thuật ngữ “Giới hạn QTG”,“Giới hạn QLQ” trong trường hợp này chưa thực sự hợp lý, nội dung cụ thể không bao hàm tất cả các hạn chế, chưa thể hiện được bản chất việc hạn chế cũng như chưa tương thích với quy định của một số quốc gia.