Công cuộc đổi mới đất nước do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (tháng 12-1986) đến nay đã đạt được những thành tựu to lớn trên mọi mặt của đời sống xã hội, từ phát triển kinh tế đến phát triển xã hội, nâng cao đời sống vật chất và đời sống tinh thần cho nhân dân, trong đó có quá trình mở rộng và phát huy vai trò làm chủ của nhân dân. Tuy nhiên, để xây dựng một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa (XHCN) giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, đòi hỏi cần có sự cố gắng, nỗ lực hơn nữa của cả hệ thống chính trị, cả xã hội và mỗi công dân. Trong đó, điều rất quan trọng là mỗi người dân ý thức đầy đủ về vai trò làm chủ của mình, tham gia tích cực, chủ động vào quá trình xây dựng, bảo vệ đất nước, trong đó bao hàm cả trách nhiệm xây dựng nhà nước. Nói cách khác, phát huy vai trò của ý thức công dân (YTCD) chính là một trong những điều kiện quan trọng của việc hoàn thành mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội (CNXH) nói chung ở Việt Nam hiện nay và mục tiêu xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền (NNPQ) nói riêng. Để thể hiện và thực hiện đầy đủ bản chất quyền lực của mình, nhà nước XHCN phải tồn tại dưới hình thức chế độ dân chủ, hơn nữa phải là chế độ dân chủ XHCN, chế độ dân chủ cao nhất, triệt để nhất và rộng rãi nhất. Song, thời kỳ trước đổi mới (1986), Việt Nam đã xây dựng nhà nước mang nặng tính quan liêu, mệnh lệnh hành chính, thiếu dân chủ, hoặc dân chủ hình thức. Vì vậy, trong thời kỳ đổi mới, Đảng ta khẳng định cần đổi mới nhà nước theo hướng dân chủ hóa tổ chức và phương thức hoạt động của Nhà nước, đồng thời phải gắn liền với quá trình đổi mới căn bản tổ chức và hoạt động của Nhà nước. Để đáp ứng yêu cầu đó, việc lựa chọn mô hình NNPQ XHCN ở Việt Nam là một tất yếu khách quan. Bởi, thực hiện dân chủ là một trong những nội dung cơ bản của NNPQ, đặc biệt là NNPQ XHCN của dân, do dân, vì dân. Không có NNPQ thực sự thì không có nền dân chủ rộng rãi và bền vững. Dân chủ đóng vai trò cơ sở, động lực thúc đẩy sự phát triển của NNPQ. Đối với nước ta, dân chủ hoá xã hội vừa là điều kiện tiên quyết để xây dựng và hoàn thiện NNPQ XHCN, vừa là biện pháp căn bản để đẩy nhanh sự phát triển của đất2 nước. Thậm chí, ở một góc độ nhất định, có thể nói, việc xây dựng NNPQ XHCN của dân, do dân, vì dân ở nước ta có ảnh hưởng rất lớn đến sự thành bại của chế độ, của Đảng Cộng sản. Điều này cũng đã thể hiện rõ trong thực tiễn đấu tranh chống tham nhũng, chống lại một trong bốn nguy cơ lớn của Đảng và chế độ suốt nhiều năm qua cũng như trong việc kiện toàn, hoàn thiện, nâng cao hiệu lực của bộ máy nhà nước. Có thể nói rằng, nếu chúng ta không tạo dựng được một NNPQ thực sự của dân, do dân, vì dân thì trong tương lai, xã hội ta, dân tộc ta có thể sẽ phải chịu những hậu quả mà hiện nay khó lường được